Pod koniec 2023 roku zakończyła się realizacja grantu NCN Preludium pod tytułem „Historie odciśnięte na podłogach. Funkcjonowanie domostw w Starej Dongoli po upadku Makurii w świetle analizy wielopierwiastkowej powierzchni użytkowych” prowadzonego przez dr. Macieja Wyżgoła.
Głównym celem projektu było zidentyfikowanie obszarów aktywności, tzn. miejsc, gdzie odbywały się rozmaite czynności życia codziennego, takie jak gotowanie, czy hodowla zwierząt, w obrębie domów w Starej Dongoli w Sudanie (badanych w ramach grantu ERC UMMA pod kierunkiem dr. hab. prof. UW Artura Obłuskiego). Informacje takie można uzyskać za pomocą analizy wielopierwiastkowej podłóg i innych powierzchni użytkowych, ponieważ poszczególne rodzaje aktywności pozostawiają ślad w postaci zwiększonej ilości pierwiastków typowych dla danej czynności, np. gotowanie zwiększa ilość fosforu, wapnia czy potasu, z kolei latryny pozostawiają zwiększoną ilość fosforu i cynku. Zidentyfikowane w ten sposób obszary aktywności miały posłużyć do określenia organizacji przestrzennej domostw w Starej Dongoli w okresie od XIV do XVII wieku oraz do prześledzenia ewentualnych zmian w funkcjonowaniu domów w tym okresie obejmującym koniec istnienia królestwa Makurii (XIV-XV w.) i okres dominacji sułtanatu Fundż (XVI-XIX w.).
W trakcie sezonów wykopaliskowych 2020/2021 i 2021/2022 pobrano próbki z podłóg w czterech kompleksach domowych datowanych od XIV do XVII wieku. Wyniki analiz wielopierwiastkowych przeprowadzonych przy użyciu metody ICP-AES (emisyjna atomowa spektrometria z indukcyjnie sprzężoną plazmą) ujawniły zróżnicowanie w składzie pierwiastkowym. Mapy prezentujące te wyniki umożliwiły identyfikację obszarów, gdzie odnotowano zwiększone lub zmniejszone stężenia różnych grup pierwiastków. Dzięki porównaniu z wynikami próbek referencyjnych pobranych z etnograficznie i archeologicznie zidentyfikowanych obszarów aktywności, takich jak gotowanie, chów zwierząt, czy latryny, obszary te zostały skorelowane z konkretnymi domowymi aktywnościami, głównie związanymi z przygotowywaniem pożywienia. Taka identyfikacja była wcześniej utrudniona z powodu braku lub niewielkiej liczby pozostałości w skali makro, takich jak narzędzia, żarna, czy piece.
Analiza sposobów wykorzystania przestrzeni domów od XIV do XVII wieku wykazała, że mimo znacznego podobieństwa form domów, ich przestrzenie były bardzo plastyczne, a ich użytkowanie dostosowywane do bieżących potrzeb mieszkańców. Okazało się też, że zmiany polityczne (upadek Makurii) i religijne (przejście od chrześcijaństwa do islamu) mogły nie mieć istotnego wpływu na kształt i rozwój domostw.
Realizacja projektu „Historie odciśnięte na podłogach” dostarczyła tzw. danych o wysokiej rozdzielczości, co umożliwiło bardziej zniuansowaną interpretację funkcjonowania domów w Starej Dongoli. Ponadto, projekt pozwolił spojrzeć na te domy w kilkusetletniej perspektywie. Istotnym rezultatem projektu dla archeologii Sudanu stało się przetestowanie metody badania przestrzeni domowych za pomocą analizy wielopierwiastkowej w specyficznych warunkach doliny środkowego Nilu i dostosowanie jej do lokalnych uwarunkowań geochemicznych.
Projekt był realizowany w ramach grantu Preludium 19, Narodowego Centrum Nauki (2020/37/N/HS3/01400)
Czytaj więcej o projekcie (link)
-
Fig.1 Pobieranie próbek z podłogi. Samples’ collection. Fot. Tomasz Borowski -
Fig. 2 Przykład map przedstawiających dystrybucję stężeń pierwiastków powyżej tła w obrębie podłóg. Examples of maps of the distribution of elemental values above the background level within domestic floors. Rys. Maciej Wyżgoł, Agnieszka Wujec -
Fig. 2 Pozostałości XVI-wiecznego domu. Remains of the 16th century house. Fot. Adrian Chlebowski
