Ghazali

Ghazali

• Nazwa projektu:

  Ghazali. Projekt prezentacji stanowiska archeologicznego

  Strona projektu:

  www.nubianmonasteries.uw.edu.pl
  www.virtualnubia.uw.edu.pl

  Na YouTube:

  Ghazali: a monastic centre in Sudan

  Typ stanowiska:

  Stanowisko osadnicze – monastyczne

• Lokalizacja:

  Sudan
  Prowincja Północna
  Pustynia Bayuda
  Okolice miasta Karima

  Datowanie:

  – okres średniowiecza (VII–XIII wiek)

Najciekawsze odkrycia:

– wspaniale zachowany cenobityczny zespół monastyczny
– 137 inskrypcji w Kościele Północnym
– 93 inskrypcje nagrobne
– dwie figurki mnichów wykonane z wypalanej gliny

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2012–2018

Typ badań:

Wykopaliska, konserwacja i prezentacja stanowiska archeologicznego

Kierownicy badań:

Artur Obłuski

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– National Corporation of Antiquities and Museums of Sudan
– Qatar-Sudan Archaeological Project
– Qatar Museums Authority
– Westfälische Wilhelms-Universität Münster

Informacje dodatkowe:

Grant: Qatar Sudan Archaeological Project: Ghazali Archaeological Site Presentation Project
Grant Narodowego Centrum Nauki Sonata 7 „Monastycyzm Nubijski. Instytucje religijne na peryferiach świata bizantyńskiego” nr 2014/13/D/HS3/03829

W XIX wieku stanowisko było obiektem zainteresowania podróżników, między innymi Linanta de Bellefonds’a, Richarda Lepsiusa, Sir Johna Gardnera Wilkinsona czy Pierra Trémaux’a. Pierwsze prace wykopaliskowe na stanowisku przeprowadzili Peter Shinnie i Neville Chittick (1953–1954). Odsłonili kościół oraz kilka towarzyszących mu pomieszczeń na terenie monastyru.

Opis stanowiska i badań:

Stanowisko archeologiczne Ghazali położone jest w północnym Sudanie, ok. 20 km od współczesnej miejscowości Karima. Badania obejmują średniowieczny klasztor chrześcijański (VII–XIII wiek), ufundowany prawdopodobnie przez króla Merkuriosa, a także towarzyszące mu pozostałości niewielkiej osady, cmentarzysk i stanowisk do wytopu żelaza. Równolegle prowadzony jest projekt przygotowania stanowiska dla zwiedzających.

Centrum życia duchowego mnichów w obrębie klasztoru stanowiły dwa kościoły – Północny oraz Południowy. Kościół Północny, typowy kościół makurycki, wzniesiono prawdopodobnie między 680 a 720 rokiem, na planie bazyliki. W pierwszej fazie posiadał trzy nawy oraz płaski dach spoczywający na łukach wspartych na granitowych kolumnach. Dolne części ścian wykonano z piaskowca, górne natomiast z wypalanej cegły. Ściany zdobiła dekoracja malarska, która zachowała się jednak jedynie w dwóch pomieszczeniach. Kościół Południowy, zbudowany w całości z cegły mułowej na przełomie X i XI wieku, ma plan trapezu. Naos nie posiada układu trójdzielnego, co jest nietypowe dla architektury makuryckiej. W obu kościołach zachowały się elementy wyposażenia takie jak synthronon (ława do siedzenia dla kleru znajdująca się w sanktuarium), czy ambona.

Na ścianach Kościoła Północnego zidentyfikowano 137 inskrypcji, które dostarczają istotnych informacji o życiu mnichów, a także o osobach odwiedzających klasztor. Do interesujących odkryć należą dwie terakotowe figurki mnichów wykonane z wypalanej gliny. Ich przeznaczenie nie jest jasne, mogły być to dewocjonalia zabrane przez pielgrzymów z miejsca świętego. Jednak inskrypcje oraz powyższe figurki są jedynymi przesłankami wskazującymi na obecność ruchu pielgrzymkowego w Ghazali, nie odkryto niepodważalnych dowodów aby miał on miejsce.

W pobliżu klasztoru odkryto dwa współczesne mu centra metalurgiczne. Piece do wytopu żelaza mają niespotykaną formę: wloty powietrza znajdują się w ich górnej części a w dolnej znajdowała się płyta ceramiczna ułatwiająca wypływanie szlaki na zewnątrz pieca. W obrębie zabudowań klasztornych znajdował się refektarz (jadalnia), a także urządzenia do produkcji pożywienia, między innymi młyn z towarzyszącymi mu silosami oraz prasa oliwna – jedyne tego typu zabytki znane z terenu Nubii. Dormitoria zajmowały wolnostojący budynek wykonany z cegły mułowej. W szczytowym okresie funkcjonowania klasztoru mógł on pomieścić jednocześnie ok. 70 mnichów zakwaterowanych w trzyosobowych sypialniach. Mieściły się tu także dwa zespoły sanitarne z łazienkami oraz kilkudziesięcioma latrynami.

W drugiej połowie XII wieku klasztor w Ghazali zaczął stopniowo podupadać, kres jego funkcjonowania nastąpił w trzeciej ćwierci XIII wieku.

Prace polsko-sudańskiej misji w Ghazali prowadzono także poza klasztorem, w tym na trzech cmentarzyskach liczących łącznie ponad 2000 pochówków. Szczególnie intensywne badania archeologiczne prowadzone były na Cmentarzysku nr 2, które uważane jest za miejsce pochówku mnichów zamieszkujących klasztor, odkryto tu około 800 grobów o zróżnicowanych formach architektonicznych. Pochodzące zarówno z nekropoli jak i z samego klasztoru fragmenty inskrypcji nagrobnych tworzą drugi największy zespół tego typu źródeł pisanych znany z obszaru całej średniowiecznej Nubii.

Galeria: