Tyr

Tyr

• Nazwa projektu:

  Libańsko-hiszpańsko-polska ekspedycja archeologiczna w Tyrze (Liban)

  

• Typ stanowiska:

  – al-Bass: cmentarzysko z epoki żelaza
  – Akropol: wielookresowe stanowisko miejskie

  Lokalizacja:

  Liban
  Wybrzeże Morza Śródziemnego
  Współczesne miasto Ṣūr

  Datowanie:

  – od III tysiąclecia p.n.e. do dnia dzisiejszego

Najciekawsze odkrycia:

Na al-Bass:
– groby ciałopalne mieszkańców miasta z epoki żelaza

Na Akropolu:
– pozostałości zabudowy od czasów założenia miasta w III tysiącleciu p.n.e. do XX wieku n.e.
– budynki z wczesnej i późnej epoki brązu oraz z epoki żelaza
– kompleks kultowy z dwiema świątyniami, dromosem i ołtarzem z czasów rzymskich
– pozostałości innych budynków i instalacji, takich jak tarasy budowlane, z czasów rzymskich, bizantyjskich, wypraw krzyżowych i osmańskich

Historia badań:

Projekt rozpoczął się w 1997 roku jako współpraca hiszpańsko-libańska. W 2020 roku do projektu dołączyło Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Typ badań:

Wykopaliska

Kierownicy badań:

(1997–2002) María Eugenia Aubet
(2002–2014) María Eugenia Aubet (wraz z Francisco J. Núñezem i Laurą Trellisó Carreño)
(2014–2020) María Eugenia Aubet i Ali Badawi (wraz z Francisco J. Núñezem i Laurą Trellisó Carreño)
(2021–) María Eugenia Aubet, Ali Badawi i Francisco J. Núñezem (wraz z Laurą Trellisó Carreño)

Instytucje współpracujące:

– Direction Générale des Antiquités
– Pompeu Fabra University of Barcelona
– Hiszpańskie Ministerstwo Nauki i Kultury
– Pallarq Foundation
– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego

Dodatkowe informacje o badaniach:

W latach 60-tych i 70-tych XX wieku emir Maurice Chehab, Generalny Dyrektor ds. Starożytności Libanu, podjął szeroko zakrojone wykopaliska w Tyrze, koncentrując się na dwóch obszarach. Były to: podstawa tombolo (pasa ziemi łączący starożytną wyspę z lądem), co dało początek Parkowi Archeologicznemu al-Bass, oraz południowa część starożytnej wyspy, gdzie znajduje się Park Archeologiczny Basilicas i sektor badany w ramach obecnego projektu. Badania Chehaba osiągnęły poziom datowany na czasy rzymskie i bizantyjskie. Na początku lat 70-tych, wykopaliska Patricii M. Bikai dostarczyły ciągłej sekwencji stratygraficznej zaczynającej się od wczesnej epoki brązu i sięgającej VII wieku p.n.e. Wybuch wojny domowej w 1975 roku gwałtownie zakończył wszystkie prace archeologiczne w Tyrze. Dopiero w 1997 roku mogły zostać wznowione regularne badania wykopaliskowe. Pierwsza kampania wykopaliskowa miała miejsce na cmentarzysku na terenie al-Bass. Prace trwały tam do 2014 roku, kiedy to rozpoczęła się druga faza projektu, a badania przeniosły się na starożytną wyspę, w pobliże katedry krzyżowców.

W 2022 roku rozpoczęły się dwa projekty:
– finansowany z grantu NCN (UMO-2021-/43B/HS3/00354) „Produkcja ceramiki w Tyrze od epoki brązu do późnej starożytności: diachroniczna i technologiczna definicja tradycyjnej działalności gospodarczej” (Kierownik: dr Francisco J. Núñez).

-„Kontakty handlowe między środkowym Lewantem a Cyprem w epoce żelaza na przykładzie Tyru„, finansowany w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”; Mały Grant Centrum Badań nad Cywilizacjami Starożytnymi (Kierownik: dr Francisco J. Núñez).

W 2023 roku rozpoczęły się dwa projekty:
– finansowany przez Honor Frost Foundation „Paleośrodowiskowa ewolucja lewantyńskiego nadmorskiego miasta w epoce brązu: Tyr (Liban)” (Kierownik: dr Francisco J. Núñez).
– finansowany przez Uniwersytet Warszawski, w programie „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”, POB IV: Nowe Idee 3B „Interdyscyplinarne badania substancji zapachowych z Fenicji w okresach hellenistycznym i wczesnorzymskim. Identyfikacja organicznej zawartości w unguentaria i amphoriskoi produkowanych w Tyrze„(Kierownik: dr Urszula Wicenciak-Núñez).

Opis stanowiska i badań

Miasto Tyr było jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych w świecie śródziemnomorskim przez większą część starożytności. Zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1984 roku. Jego główna część leżała na przybrzeżnej wyspie (pierwotnie na dwóch wyspach, które zostały połączone w X wieku p.n.e.), która mogła rozciągać się do 3 km od linii brzegowej. Wyspa została ostatecznie połączona z wybrzeżem groblą zbudowaną przez Aleksandra Wielkiego i jest obecnie integralną częścią lądu.

Miasto było nieprzerwanie zamieszkiwane od co najmniej 3 tysiąclecia p.n.e. Ten ciągły rozwój urbanistyczny sprawia, że jest to zarówno fascynujący, jak i trudny obiekt badań. Nałożone na siebie pozostałości architektoniczne, a także zniszczenia wynikające z naturalnych katastrof, podnoszenie się poziomu morza i współczesne prace budowlane skutecznie przesłoniły charakter osadnictwa z epoki brązu i żelaza, który jest bardzo słabo poznany, pomimo wielkiego znaczenia Tyru w tym czasie.

Bogactwo i prestiż Tyru wynikały z działalności przemysłowej i handlowej miasta. Pięć elementów definiowało jego miejski status w starożytności: mury obronne, dwa porty, rynek, pałac królewski i świątynia Melkarta, głównego boga miasta. Jednak większość z tych elementów jest dziś znana tylko ze źródeł pisanych, podczas gdy dostępne źródła archeologiczne są bardzo ograniczone. Sprowadzają się praktycznie do rzymskich i bizantyjskich pozostałości, które są obecnie skoncentrowane w dwóch parkach archeologicznych.

Cel obecnego projektu jest dwojaki. Po pierwsze, ma on rzucić światło na naturę, historię i ewolucję rozwoju urbanistycznego na starożytnej wyspie. Po drugie, ma położyć podwaliny pod stworzenie nowego parku archeologicznego, który przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej i kulturalnej miasta.

Obszar badań leży na zachód od Parku Archeologicznego Basilicas (City Sites) i pozostałości słynnej katedry krzyżowców. Wydaje się, że był to jeden z najwyższych (jeśli nie najwyższy) punktów starożytnej wyspy. Obszar ten był częściowo badany wykopaliskowo w przeszłości (patrz wyżej), ale bardzo mało informacji na temat wyników tych prac jest obecnie dostępnych, ponieważ większość dokumentacji zaginęła podczas wojny domowej. Wykopaliska te pozostawiły po sobie szereg rozproszonych struktur z różnych okresów, wymagających interpretacji, a także kilka głębokich sondaży, które stały się istotnym źródłem informacji stratygraficznych. Jeden z nich wykazał, że poziomy z wczesnej epoki brązu znajdują się wprost na podłożu skalnym, po czym nastąpiła przerwa osadnicza w środkowej epoce brązu i ponowne zasiedlenie tego obszaru od późnej epoki brązu do okresu wypraw krzyżowych. Wraz z nadejściem czasów panowania Mameluków ta część wyspy została opuszczona, a osadnictwo przesunęło się na północ.

Pozostałości architektoniczne wskazują na sakralny charakter badanego obszaru. Odkryto tam dwa równoległe monumentalne budynki o tej samej orientacji na osi wschód-zachód. W czasach rzymskich z niższej położonej części miasta prowadziła do tego zespołu architektonicznego ulica. Budynki miały plan czworokąta, a na ich fasadach znajdowały się po dwie kolumny z różowego granitu egipskiego. W ich sąsiedztwie odkryto fragmenty masywnych gzymsów cavetto oraz inskrypcje wotywne w alfabecie fenickim i greckim. Kultowy charakter tego obszaru jest szczególnie widoczny od okresu rzymskiego do momentu jego zniszczenia we wczesnym okresie bizantyjskim. Jeśli chodzi o epokę żelaza, to na obecnym etapie badań charakter ten nie jest w pełni potwierdzony. Jednak rozpoznane do tej pory konstrukcje z tej epoki wydają się stać na platformie, co jest typową cechą budowli sakralnych.

Analiza charakteru i rozwoju tego sakralnego obszaru Tyru jest bezpośrednim celem kolejnej fazy projektu. Ponadto, wykopaliska na obszarach na północ i zachód od Akropolu, gdzie zidentyfikowano pozostałości zabudowy mieszkalnej, pozwolą prześledzić integrację tego obszaru w ramach tkanki miejskiej.

Galeria: