El-Zuma

El-Zuma

• Nazwa projektu:

  Early Makuria Research Project
  Projekt Badawczy Wczesna Makuria
  (M to M)

  Logo projektu:

  

• Typ stanowiska:

  Cmentarzysko – groby tumulusowe (kurhanowe)

  Lokalizacja:

  Sudan
  Prowincja północna, między III a IV kataraktą, na prawym brzegu Nilu
  Obszar starożytnego królestwa Makurii

  Datowanie:

  – Okres wczesnomakurycki, faza II (poł. IV–poł. VI wieku n.e.)

Najciekawsze odkrycia:

– architektura grobowa: osiem dużych tumulusów o wyjątkowej konstrukcji, m.in. wyposażone są w tunele, które prowadzą z zewnątrz do komory grobowej
– zespół naczyń ceramicznych
– zespół biżuterii charakterystycznej dla tego okresu
– zabytki kościane
– wyposażenie komór grobowych większości tumulusów została wyrabowane, co świadczy o bogactwie i wysokim statusie społecznym pochowanych w nich osób

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2004, 2005, 2007, 2009, 2011–2017

Typ badań:

Wykopaliska

Kierownicy badań:

Włodzimierz Godlewski, Mahmoud El-Tayeb (2004)
Mahmoud El-Tayeb (od 2005)

Instytucje współpracujące:

Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
National Corporation for Antiquities and Museums
Qatar-Sudan Archaeological Project

Informacje dodatkowe:

Wcześniejsze badania archeologiczne na stanowisku obejmowały wizytę Karla Richarda Lepsiusa w połowie XIX wieku oraz prospekcję w 1998 roku w ramach surveyu prowadzonego przez Bogdana Żurawskiego.

W latach 2014, 2015 i 2017 badania finansowane były z grantu Nubian Archaeological Development Organization Qatar-Sudan Archaeological Project (QSAP)

W ramach prac w El-Zuma realizowany jest grant Urszuli Iwaszczuk Preludium 7: Możliwości badania gospodarki mikroregionów El-Zuma/El-Detti i Tanqasi na podstawie szczątków zwierzęcych znalezionych w kontekście sepulkralnym (2014/13/N/HS3/04620).

W ramach prac misji prowadzone są badania antropologiczne (Robert Mahler) i archeozoologiczne (Urszula Iwaszczuk), badania nad ceramiką (Ewa Czyżewska-Zalewska) i przedmiotami metalowymi (Łukasz Zieliński), a także ozdobami i biżuterią (Joanna Then-Obłuska). Corocznie przy okazji sezonu badawczego realizowany jest program szkolenia studentów archeologii Uniwersytetu Dongola (wydział archeologii w Karimie), Uniwersytetu Neelein w Chartumie i Uniwersytetu w Chartumie Północnym, a także szkolenia dla pracowników NCAM.

Opis stanowiska i badań:

Cmentarzysko w El-Zuma zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO ze względu na zlokalizowane na nim unikatowe tumulusy (w ramach programu ochrony rejonu Gebel Barkal and the Sites of the Napatan Region). Na stanowisku znajduje się 29 tumulusów, w tym kilka bardzo dużych, osiągających do 50 m średnicy i ponad 10 m wysokości. Wyposażenie komór grobowych większości tumulusów zostało wyrabowane, co świadczy o ich bogactwie i wysokim statusie społecznym pochowanych w nich osób.

Podczas prac misji przebadano 28 tumulusów, które podzielono na trzy kategorie:
Typ I – osiem największych tumulusów. Charakteryzuje się stożkowym nasypem zbudowanym z piasku przemieszanego z drobnymi kamieniami. Nasyp obłożony był płaskimi kamieniami różnej wielkości. Średnica tumulusów pierwszego typu waha się między 25 m a 50 m, a ich wysokość wynosi od około 3,5 m do 11 m. Szyb i komory grobowe wydrążone były w miękkim podłożu skalnym, piaskowcu. Ten typ tumulusów cechuje się obecnością tunelu zlokalizowanego po stronie południowej, który prowadzi na północ, do głównej komory grobowej – tunele te należą do oryginalnej konstrukcji grobowca (nie zostały wykopane przez rabusiów). Tumulusy mają jedną komorę główną i do czterech dodatkowych bocznych komór. Szyb główny ma kształt litery U, pier (filar) umiejscowiony jest zawsze od strony wschodniej.

Typ II – około 10 tumulusów. Charakteryzuje się nasypem o spłaszczonym szczycie. Średnica podstawy nasypu waha się pomiędzy 20 m a 30 m, a wysokość wynosi 2–3 m. W tym typie nie ma tunelu, a główny szyb grobowy ma w przypadku większości tumulusów kształt litery U z filarem (pier) zlokalizowanym od wschodu, w kilku przypadkach ma kształt litery L. Główna komora znajduje się przy ścianie południowej i towarzyszy jej od dwóch nawet do 4 komór grobowych. W I i II typie tumulusów komory grobowe zamknięte były pierwotnie blokażem zbudowanym z nieociosanych kamieni, cegły mułowej lub z cegły wypalonej pochodzącej najprawdopodobniej z wcześniejszej budowli oficjalnej, datowanej na okres meroicki.

Typ III – obejmuje najmniejsze konstrukcje. Średnica podstawy nasypu wynosi około 10–15 m, a maksymalna wysokość to 0,7 m. Na poziomie gruntu nasyp otoczony był pierścieniem z kamienia. Charakteryzuje się prostokątnym szybem zorientowanym na osi N–S; ma wymiary około 2–3 m na 1,5–2 m, a jego głębokość waha się między 2 m a 3 m. Czasami w szybie występuje dodatkowy stopień, umiejscowiony w narożniku, lub ława po stronie wschodniej. W typie III występuje tylko jedna komora, zlokalizowana po stronie zachodniej. Poprzez ulokowanie komory na zachodzie typ ten nawiązuje do tradycji architektury meroickiej.

Różnice pomiędzy poszczególnymi typami grobów pokazują raczej różnicę w strukturze społecznej i statusie pochowanych w nich osób, niż rozróżnienie chronologiczne. Osiem największych tumulusów należało prawdopodobnie do przedstawicieli wysoko postawionych elit. Najbardziej spektakularna jest architektura tumulusów 6 i 7 (tunele przedzielone rzędem filarów). Te dwa tumulusy są usytuowane w najwyższej części stanowiska. W tumulusie 6 natrafiono na jeden szkielet leżący na wznak, co stanowi wyjątek wśród pochówków w El-Zuma. Fakt ten może wskazywać na to, iż był to pochówek osoby o bardzo wysokiej pozycji społecznej. Pośród znalezionych zabytków, bardzo interesujące są ozdoby z krzyżami znalezione w dwóch tumulusach.

Galeria: