Projekt: Rozwój osadnictwa w epoce brązu i żelaza w górach północnego Omanu

Rozwój osadnictwa w epoce brązu i żelaza w górach północnego Omanu

Słowa kluczowe: Oman,  Magan, Arabia Wsxhodnia, Umm an-Nar, epoka brązu, epoka żelaza, faladż, miedź

Projekt ma na celu zbadanie rozwoju i form osadnictwa w jednym z najgorzej dotychczas przebadanych zakątków Omanu, a mianowicie w górskich dolinach, w górach Hajjar na północy kraju. Przedmiotem studiów będą pozostałości osad ludzkich z okresu, który w periodyzacji archeologicznej tej części Bliskiego Wschodu określa się, jako epokę brązu i wczesne okresy epoki żelaza, w datach bezwzględnych przekłada się to na okres pomiędzy trzecim a połową pierwszego tysiąclecia p.n.e. W tych czasach region ten, a szczególnie jego część północna, był jednym z głównych źródeł wydobycia rudy miedzi, z której korzystały rejony sąsiednie a także starożytna Mezopotamia, o czym wiemy z inskrypcji klinowych władców mezopotamskich. W tekstach tych obszar dzisiejszego Omanu nazywany jest krainą Magan. Ponieważ zdecydowana większość badanych przez archeologów osad z obu tych okresów znajduje się albo w oazach usytuowanych w głębi kraju u południowych podnóży gór Hajjar albo w strefie nadmorskiej badanie osadnictwa w rejonach górskich Omanu wypełni lukę w naszej wiedzy o warunkach ekologicznych, w jakich rozwijały się protohistoryczne kultury wschodniej Arabii.

W ramach planowanego projektu obiektem badań będą nie tylko pozostałości samych osad, lecz wszelkie materiały, które pozwolą na rekonstrukcję podstaw gospodarczych ich istnienia, jak na przykład rolnictwo i hodowla oraz ze względu na szczególne właściwości badanego rejonu także pozyskiwanie rud miedzi i ewentualnie ślady wczesnej działalności metalurgicznej. Założone cele badawcze projektu mają być osiągnięte poprzez badania archeologiczne w jednym z mikroregionów tej części Omanu. Wcześniejsze kontakty prof. Piotra Bielińskiego z Uniwersytetu Warszawskiego z Departamentem Wykopalisk i Studiów Archeologicznych Omanu doprowadziły do wyboru, jako terenu badań doliny wadi Qumayrah jako obszaru reprezentatywnego dla studiów nad osadnictwem tego dotychczas niedocenianego górskiego rejonu. Wybrany mikroregion położony jest w dodatku u zbiegu ważnych szlaków komunikacyjnych używanych w Starożytności, co wskazuje na możliwość utrzymywania przez jego mieszkańców dość regularnych kontaktów z pozostałymi regionami, w których znajdowały się ważne ośrodki kultur epoki brązu i wczesnego żelaza.

W wyniku wstępnych badań stwierdzono na wybranym obszarze obecność trzech stanowiska osadniczych, kryjących pozostałości właśnie z epoki brązu i drugiej fazy epoki żelaza. Pierwsze z nich, figurujące w rejestrze stanowisk w Omanie pod nazwą QA 3 wydaje się największe i zawiera pozostałości osad z obu okresów, a dokładniej z czasów tzw. kultury Umm an-Nar z drugiej połowy III. tys. p.n.e. oraz z okresu tzw. Iron II. Położone niedaleko drugie stanowisk, też jest duże i nosi nazwę QA 21. Dzięki znalezionym na powierzchni skorupom datować je można też na okres Iron II, podczas gdy trzecie odległe o ok. 1O km o nazwie Bilt 1 jest niewielką osadą kultury Umm an-Nar. Jest ono interesujące z tego względu, że w jego pobliżu występują liczne wychodnie rudy miedzi, co daje możliwość znalezienia tam wspomnianych wyżej pozostałości po jej obróbce. Realizacja tych zadań badawczych będzie wymagała przede wszystkim przeprowadzenia regularnych badań wykopaliskowych w wybranych sektorach trzech osad, dla ustalenia ich wymiarów oraz charakteru zabudowy z ewentualną interpretacją funkcji poszczególnych obiektów i analiza znalezisk ceramicznych. Potrzebne będą jednak także badania paleobotaniczne, paleozoologiczne, geomorfologiczne i geologiczne, aby można było podjąć próbę kompleksowej rekonstrukcji ekologii mikroregionu i porównywać ją z warunkami w innych strefach Omanu.

Projekt ten, którego realizacja wymaga stałej współpracy z archeologami omańskimi, daje szansę na wypełnienie znaczącej luki w naszej wiedzy o krainie Magan i jej następcach, a jednocześnie otwiera dla polskich archeologów z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego perspektywę dalszego rozwoju nowej w Polsce specjalności, jaką stała się archeologia Zatoki Perskiej/Arabskiej i wschodniej Arabii.

Polecane linki

• Badania CAŚ UW w mikro-regionie Qumayrah
• Nowe odkrycia ekspedycji CAŚ UW w Omanie