El-Detti

El-Detti

• Nazwa projektu:

  Early Makuria Research Project
  Projekt Badawczy Wczesna Makuria
  (M to M)

  Logo projektu:

  

• Typ stanowiska:

  Cmentarzysko – groby tumulusowe (kurhanowe)

  Lokalizacja:

  Sudan
  Prowincja północna, między III a IV kataraktą, na prawym brzegu Nilu
  Obszar starożytnego królestwa Makurii

  Datowanie:

  – Okres wczesnomakurycki, faza II (poł. IV–poł. VI wieku n.e.)

Najciekawsze odkrycia:

– architektura grobowa: ponad 50 tumulusów
– naczynia ceramiczne

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

Od 2014

Typ badań:

Wykopaliska

Kierownicy badań:

Mahmoud El-Tayeb, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– National Corporation for Antiquities and Museums (NCAM)

Informacje dodatkowe:

W latach 2014–2015 badania finansowane były z Nubian Archaeological Development Organization Qatar-Sudan Archaeological Project (QSAP). W ramach prac w El-Detti realizowano grant Urszuli Iwaszczuk ze środków NCN: Możliwości badania gospodarki mikroregionów El-Zuma/El-Detti i Tanqasi na podstawie szczątków zwierzęcych znalezionych w kontekście sepulkralnym (2014/13/N/HS3/04620).

W ramach prac misji prowadzone są badania antropologiczne (Robert Mahler) i archeozoologiczne (Urszula Iwaszczuk), badania nad ceramiką (Ewa Czyżewska-Zalewska) i przedmiotami metalowymi (Joanna Then-Obłuska – ozdoby, Łukasz Zieliński). Corocznie przy okazji sezonu badawczego realizowany jest program szkolenia studentów archeologii Uniwersytetu Dongola (wydział archeologii w Karimie), Uniwersytetu Neelein w Chartumie i Uniwersytetu w Chartumie Północnym, a także szkolenia dla pracowników NCAM.

Opis stanowiska i badań:

Stanowisko w El-Detti było prawdopodobnie przedmiotem zainteresowania amerykańskiego archeologa G.A. Reisnera w 1919 roku. Przebadał on wówczas kilka tumulusów i narysował plan cmentarzyska. El-Detti odwiedzono także podczas surveyu prowadzonego w ramach wspólnego projektu sudańskiej National Corporation for Antiquities and Museums (NCAM) i University of Cassino (I. Vincentelli) w 1992 roku.

Obecnie badania w El-Detti prowadzone są w ramach projektu MtoM / Early Makuria Research Project, w wyniku współpracy CAŚ UW i NCAM. Badania powierzchniowe i prace dokumentacyjne na stanowisku rozpoczęto w sezonie 2014, badania wykopaliskowe prowadzono w El-Detti tylko w sezonie 2015.

Stanowisko obejmuje rozległe cmentarzysko z okresu wczesnomakuryckiego. Rozpoznano na nim ponad 50 tumulusów. Większość z nich została zniszczona przez działalność rabusiów oraz wspłcześnie prowadzone prace budowlane (niwelacje terenu pod budowę drogi).

Celem badań była eksploracja kilku tumulusów w celu sprawdzenia ich konstrukcji i porównania z architekturą grobową w El-Zuma. Ceramika i architektura wskazują na mniej więcej ten sam czas funkcjonowania obu stanowisk. Po przebadaniu siedmiu konstrukcji wiadomo, że tumulusy w El-Detti należą do typów II i III wyróżnionych wcześniej w El-Zuma, a zatem:

Typ II – około 10 tumulusów. Charakteryzuje się nasypem o spłaszczonym szczycie. Średnica podstawy nasypu waha się pomiędzy 20 m a 30 m, a wysokość wynosi 2–3 m. W tym typie nie ma tunelu, a główny szyb grobowy ma kształt litery U z filarem (pier) zlokalizowanym od wschodu. Główna komora znajduje się przy ścianie południowej i towarzyszą jej 2–3 komory dodatkowe. W tym typie tumulusów komory grobowe zamknięte były pierwotnie blokażem zbudowanym z nieociosanych kamieni, cegły mułowej lub z cegły wypalonej pochodzącej najprawdopodobniej z wcześniejszej budowli oficjalnej, datowanej na okres meroicki.

Typ III – obejmuje najmniejsze konstrukcje. Średnica podstawy nasypu wynosi około 10–15 m, a maksymalna wysokość to 0,7 m. Na poziomie gruntu nasyp otoczony był pierścieniem z kamienia. Charakteryzuje się prostokątnym szybem zorientowanym na osi N–S; ma wymiary około 2–3 m na 1,5–2 m, a jego głębokość waha się między 2 m a 3 m. Czasami w szybie występuje dodatkowy stopień, umiejscowiony w narożniku, lub ława po stronie wschodniej. W typie III występuje tylko jedna komora, zlokalizowana najczęściej, choć nie zawsze, po stronie zachodniej. Tylko w jednym przypadku natrafiono na dwie komory. Poprzez ulokowanie komory na zachodzie typ ten nawiązuje do tradycji architektury meroickiej.

Różnice pomiędzy poszczególnymi typami grobów pokazują raczej różnicę w strukturze społecznej i statusie pochowanych w nich osób, niż rozróżnienie chronologiczne.

Na południowy wschód od cmentarzyska ciągnie się mur lub rodzaj ogrodzenia. Konstrukcja ta związana była najprawdopodobniej ze stanowiskiem chrześcijańskim (dotąd nierozpoznanym), o czym świadczyć mogą znalezione nieopodal fragmenty naczyń ceramicznych. Na stanowisku El-Detti widać zatem kontynuację osadnictwa w okresie chrześcijańskim. Jeszcze wyraźniej widać to w położonej dalej na południe miejscowości Kajabi.

Galeria: