Polsko–Egipska Misja Konserwatorska Marina el-Alamein

Polish–Egyptian Conservation Mission Marina el-Alamein

Najciekawsze odkrycia:

– nekropola z okresu hellenistycznego i rzymskiego
– zespół domów mieszkalnych z okresu rzymskiego
– centralny plac miasta (forum) i otaczająca zabudowa publiczna
– hellenistyczne łaźnie publiczne
– rzymskie łaźnie publiczne
– aedicule o szczególnej dekoracji architektonicznej; w jednej fragment malowidła figuralnego z wyobrażeniami Heliosa, Harpokratesa i Serapisa
– specyficzna zgeometryzowana dekoracja architektoniczna (kapitele „typu Marina”)

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

1995-2018

Typ badań:

archeologiczne, architektoniczne, konserwatorskie

Kierownicy badań:

Stanisław Medeksza (1995–2011)
Rafał Czerner, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej (2012–2018)

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
– Ministerstwo Starożytności Egiptu (Ministry of State for Antiquities)
oraz:
– Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki
– Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego

Informacje dodatkowe:

Relikty hellenistycznych i rzymskich budowli zostały niespodziewanie odkryte w roku 1985 podczas budowy na nabrzeżnym terenie współczesnej wioski turystycznej i naukowo rozpoznane przez profesora Wiktora A. Daszewskiego. Egipscy archeolodzy z Departamentu Starożytności rozpoczęli od 1986 r. ratunkowe wykopaliska, których celem było zabezpieczenie znajdujących się na tym terenie reliktów przed zniszczeniem w trakcie prac budowlanych. Wiktor A. Daszewski podjął wtedy i prowadził do 2006 r. badania archeologiczne, kierując Polską Misją Archeologiczną Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1988 r. do chwili obecnej na terenie antycznego miasta pracowały kolejne Polsko-Egipskie misje konserwatorskie pod kierunkiem: arch. Włodzimierza Bentkowskiego (1988–1989), arch. Jarosława Dobrowolskiego (1990–1993) i obecna Misja Konserwatorska utworzona w 1995 roku i kierowana przez prof. Stanisława Medekszę (do 2011) i prof. Rafała Czernera z Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej.

Opis stanowiska i badań:

Wykopaliska zajmują nadmorski teren o długości ponad 1000 m i szerokości około 550 m. W wyniku przeprowadzonych badań architektonicznych i archeologicznych można zrekonstruować układ odkrytego tu starożytnego miasta. Nabrzeże laguny, nad którą było położone, wypełniała infrastruktura portowa. Zachowały się tam relikty magazynów. Na południe od tej strefy było centrum miasta z jego głównym, otoczonym portykami placem (Fot. 4, 5), dwoma budynkami łaźni: hellenistycznych (Fot. 6) i rzymskich (Fot. 7) z sąsiadującą z nimi bazyliką. Centrum otaczały kwartały mieszkalne o gęstej zabudowie (Fot. 8). Od zachodu i od południa miasto jest otoczone przez pas niezabudowany, który oddziela je od rozległych nekropoli. Na wschodzie w strefie niezabudowanej odkryto relikty wczesnochrześcijańskiej bazyliki.

Starożytne miasto nie miało regularnego planu. Można jednak zaobserwować mniej więcej równoległy przebieg głównych ulic w kierunku ze wschodu na zachód oraz ogólną tendencję do orientowania domów w sposób zbliżający się do kierunku teoretycznie wynikającego z takiej sieci.

W mieście i nekropoli, odkryte zostały relikty około 50 różnych budowli. Najstarsze pochodzą z terenu nekropoli. Wyjątkową formę mają charakterystyczne dla stanowiska w Marinie filarowe pomniki nagrobne (Fot. 1, 2) budowane w okresie poczynającym się od końca I w. p.n.e. Licznie hypogea z podziemnymi dziedzińcami, które powstawały w całym okresie funkcjonowania osady, przyjmują niekiedy rozbudowaną formę i są poprzedzone monumentalnymi naziemnymi mauzoleami z frontowymi portykami (Fot. 3). Większość domów mieszkalnych pochodzi z okresu rzymskiego. Znajdowane są jednak także nieliczne pozostałości z czasów wcześniejszych. Domy były przekształcane i rozbudowywane. Największe miały dziedzińce z jednym, zwykle dwoma, w jednym znanym przypadku trzema portykami. Najczęściej mają układy dziedzińca i głównej sali zbliżone do osiowych. Spotyka się też układy pastas i prostas o greckim rodowodzie. Znane relikty zabudowy centralnej części miasta pochodzą I-II w. Centralny plac – agora lub forum o planie zbliżonym do kwadratu był z trzech stron otoczony przez portyki, wznoszone etapami. Z czwartej zachodniej strony otwiera się na szeroką ulicę, jedną z głównych w mieście. Po przeciwnej stronie przylegał do placu perystyl, który poprzedzał reprezentacyjną budowlę, być może świątynię. Na północ od placu znajdują się pozostałości, wcześniejszych od niego hellenistycznych, tolosowych łaźni publicznych (Fot. 6), na południe nowszych łaźni rzymskich (Fot. 7) o szeregowym układzie głównych pomieszczeń kąpielowych.

Polsko–Egipska Misja Konserwatorska od początku swej działalności w szerokim zakresie prowadzi badania domów mieszkalnych. Obok konserwacji podejmuje też badania na nekropoli. Centrum starożytnego miasta i budowle publiczne odkrywane były w różnych okresach przede wszystkim przez misję archeologiczną pod kierunkiem prof. W. A. Daszewskiego. Od ponad 10 lat jest to obszar badań i konserwacji prowadzonych przez misję konserwatorską.

Inne materiały na temat misji:

Rezultaty badań:

Sezon po sezonie – „Newsletter PCMA”:

Sezon 2018
Sezon 2017
Sezon 2016
Sezon 2015
Sezon 2014
Sezon 2013
Sezon 2012
Sezon 2011
Sezon 2009
Sezon 2008
Sezon 2007
Sezon 2006
Sezon 2004

Konferencja „Polacy nad Nilem”:

Wydarzenia związane z projektem:

2016-06 Wykład w Stacji Badawczej w Kairze: The baths of Marina el-Alamein
2015-09 Wystawa: „20 Years of the Egyptian-Polish Conservation Mission Marina el-Alamein” (Muzeum Architektury, Wrocław)
2015-09 Międzynarodowa konferencja naukowa: “Greco-Roman Cities at the Crossroads of Cultures” (Wrocław)
2015-06 Wykład: 20 years of the Egyptian-Polish Conservation Mission Marina el-Alamein
2015-05 Wystawa “20 years of the Egyptian-Polish Conservation Mission Marina el-Alamein” (Aleksandria)
2015-03 Konferencja na temat miast grecko-rzymskich
2013-06 Wykład: „The Roman Baths of Marina El-Alamein”
2011-09 Prof. dr hab. Stanisław Medeksza 1942-2011

Bibliografia projektu:

Bąkowska-Czerner, G. (2020). A bone disc with an inscription from Marina el-Alamein (Egypt). Studies in Ancient Art and Civilisation, 24, 257–263. https://doi.org/10.12797/SAAC.24.2020.24.11

Bąkowska-Czerner, G., Czerner, R. (eds) (2019). Greco-Roman cities at the crossroads of cultures: the 20th anniversary of Polish-Egyptian Conservation Mission. Oxford: Archaeopress.

Bąkowska-Czerner, G., Czerner, R. (2019). Research and architectural conservation in Marina el-Alamein in 2018 (Polish–Egyptian Conservation Mission). Polish Archaeology in the Mediterranean, 28/2, 81–99. DOI: 10.31338/uw.2083-537X.pam28.2.05

Bąkowska-Czerner, G., Czerner, R. (2019). House H9 from Marina el-Alamein – a Research Summary, Światowit 58, 73–86 DOI: 10.31338/0082-044X.swiatowit.58.5

Grzegorek, W. (2019). Conservation of a commemorative monument to the Emperor Commodus in House H21c in Marina el-Alamein. Polish Archaeology in the Mediterranean, 28/2, 113–124. DOI: 10.31338/uw.2083-537X.pam28.2.07

Lichocka, B. (2019). Coins from the site of Marina el-Alamein: an overview of recent and some earlier finds, Polish Archaeology in the Mediterranean, 28/2, 125–140. DOI: 10.31338/uw.2083-537X.pam28.2.08

Selerowicz, A., Zambrzycki, P. (2019). Conservation works in Marina el-Alamein in 2018 (Polish–Egyptian Conservation Mission). Polish Archaeology in the Mediterranean, 28/2, 101–112. DOI: 10.31338/uw.2083-537X.pam28.2.06

Czerner, R., Bąkowska-Czerner, G., Grzegorek, W. (2018) Research and architectural conservation in Marina el-Alamein in 2017 (Polish–Egyptian Conservation Mission. Polish Archaeology in the Mediterranean, 27/1, 67–83

Bąkowska-Czerner, G. & Czerner, R. (2017). Roman baths in Marina El-Alamein. In B. Redon (Ed.), Collective baths in Egypt. 2: new discoveries and perspectives: ebalaneia, thermae, hammamat (pp. 173–192). Cairo: Institut français d’archéologie orientale du Caire – IFAO

Bąkowska-Czerner, G. & Czerner, R. (2017), Worship and places of worship in the Greco-Roman town at Marina El-Alamein. In M. C. Guidotti & G. Rosati (Eds.), Proceedings of the XI International Congress of Egyptologists, Florence, Italy 23–30 August 2015 (=Archaeopress Egyptology 19) (pp. 134–141). Oxford: Archaeopress

Czerner, R., Bąkowska-Czerner, G., Grzegorek, W., Zambrzycki, P. (2017). Research and conservation in Marina el-Alamein in 2016 (Polish–Egyptian Conservation Mission). Polish Archaeology in the Mediterranean, 26/1, 85–107.

Czerner, R. et al. (2016). Research and conservation in Marina el-Alamein in 2014 and 2015 (Polish-Egyptian Conservation Mission). Part two: The Hellenistic Baths. Polish Archaeology in the Mediterranean, 25, 167–184.

Czerner, R. et al. (2016). Research and conservation in Marina el-Alamein in 2014 and 2015 (Polish–Egyptian Conservation Mission). Part one: The Southern Baths and central town square. Polish Archaeology in the Mediterranean, 25, 145–166.

Koczorowska, M., Osiak, W. & Zambrzycki, P. (2016). Selected conservation projects in Marina el-Alamein in the 2014 and 2015. Polish Archaeology in the Mediterranean, 25, 185–192.

Bąkowska-Czerner, G., Czerner, R. (2015). Le influenze dell’Occidente romano sull’antica città di Marina el-Alamein in Egitto. In P. Ruggeri (Ed.), L’Africa romana. Momenti di continuità e rottura: bilancio di trent’anni di convegni L’Africa romana, Atti del XX Convegno Internazionale di studi (Alghero – Porto Conte Ricerche, 26-29 settembre 2013) (pp. 1617–1630). Roma: Carocci

Czerner, R., Bąkowska-Czerner, G. & Majcherek, M. (2015). Research and conservation in the Roman baths of Marina el-Alamein in the 2012 and 2013 seasons. Polish Archaeology in the Mediterranean, 24/1, 113–138.

Czerner, R., Bąkowska-Czerner, G. & Grzegorek, W. (2015). Research and conservation in Marina el-Alamein in the 2012 and 2013 seasons. The Polish–Egyptian conservation mission. Polish Archaeology in the Mediterranean, 24/1, 87–100.

Koczorowska, M. & Osiak, W. (2015). Research and conservation in Marina el-Alamein in the 2012 and 2013 seasons. The Polish–Egyptian conservation mission. Polish Archaeology in the Mediterranean, 24/1, 101–112.

Medeksza, S., Czerner, R., Bąkowska, G. (2015). Forms and Decoration of Graeco-Roman Houses from Marina El-Alamein. In P. Kousoulis & N. Lazaridis (Eds.), Proceedings of the Tenth International Congress of Egyptologists, University of Aegean, Rhodes, 22–29 May 2008, Vol. I (Orientalia Lovaniensia Analecta 241) (1739–1758). Leuven.

Zambrzycki, P., Skoczylas, J. and Tałuć, K. (2014). Marina el-Alamein: Conservation of architectural decoration and geological study in aid of conservation. Polish Archaeology in the Mediterranean, 23/1, 78–86.

Czerner, R. et al. (2014). Marina el-Alamein Polish-Egyptian Conservation Mission: research and conservation in the 2011 season. Polish Archaeology in the Mediterranean, 23/1, 63–77.

Medeksza, S. et al. (2012). Marina el-Alamein. Conservation work in the 2009 season. Polish Archaeology in the Mediterranean, 21, 79–105.

Bąkowska-Czerner, G. (2011). Aphrodite in Egypt. Images of the goddess from Marina El-Alamein. In H. Meyza & I. Zych (Eds.), Classica Orientalia. Essays in Honor of Professor Wiktor Andrzej Daszewski (pp. 97–114). Warsaw.

Czerner, R. (2011). The peristyle of House H1 in the ancient town at Marina el-Alamein. In H. Meyza & I. Zych (Eds.). Classica Orientalia. Essays in Honor of Professor Wiktor Andrzej Daszewski (pp. 129–146). Warsaw.

Czerner, R. & Medeksza, S. (2011). Marina el-Alamein. Polish-Egyptian Restoration Mission: Conservation work in 2008. Polish Archaeology in the Mediterranean, 20, 103–128.

Daszewski, W. A. (2010). Graeco-Roman town and necropolis in Marina el-Alamein, Polish Archaeology in the Mediterranean, 20, 421–456.

Czerner, R. & Medeksza, S. (2010). The Commodus monument from House H21C in Marina el-Alamein. Polish Archaeology in the Mediterranean, 19, 98–113.

Medeksza, S. et al. (2010). Marina el-Alamein: Conservation work in the 2007 season. Polish Archaeology in the Mediterranean 19, 81–97.

Czerner, R. (2009). The Architectural Decoration of Marina el-Alamein (=British Archaeological Reports – International Series 1942). Oxford.

Czerner, R. (2009). Ricostruzione teorica degli edifici monumentali di Marina el-Alamein. Aegyptus, 89, 111–123

Medeksza, S. et al. (2008). Marina el-Alamein: Conservation and restoration work in 2006. Polish Archaeology in the Mediterranean, 18, 69–82.

Czerner, R. and Medeksza, S. (2008). Pomnik komemoratywny Kommodusa z domu H21c w Marinie El-Alamein / Commemorative monument to Commodus from the House H21c in Marina el-Alamein. Wiadomości Konserwatorskie / Conservation News, 23, 17–35

Medeksza, S. et al. (2007). Marina el-Alamein. Preservation and conservation in 2005. Polish Archaeology in the Mediterranean, 17, 99–115.

Czerner, R. (2005). The anastylosis and conservation of architectural niches in Marina el-Alamein. Polish Archaeology in the Mediterranean, 16, 119–130.

Medeksza, S. et al. (2005). Marina el-Alamein. Conservation work in 2004. Polish Archaeology in the Mediterranean, 16, 107–118.

Medeksza, S. et al. (2004). Marina el-Alamein. The conservation work in the season 2003. Polish Archaeology in the Mediterranean, 15, 91–100.

Łajtar, A. (2003). The inscription from Marina el-Alamein commemorating the σκούτλωσις of στιβάδεσ. An addendum. JJP, 33, 177–179

Medeksza, S. et al. (2003). Marina el-Alamein. The conservation season in 2002. Polish Archaeology in the Mediterranean, 14, 85–98.

Medeksza, S. (2002). Marina el-Alamein: Conservation work, 2001. Polish Archaeology in the Mediterranean, 13, 87–104.

Medeksza, S. (2001). Marina el-Alamein: Conservation work, 2000. Polish Archaeology in the Mediterranean, 12, 63–75.

Łajtar, A. (2001). Two architectural terms: σκούτλωσις and στιβάς in an inscription from Marina el-Alamein (with an appendix: inscription on a frying-pan). JJP, 31, 59–6

Medeksza, S. (2000). Marina el-Alamein: Conservation work, 1999. Polish Archaeology in the Mediterranean, 11, 47–57.

Medeksza, S. (1999). Marina El-Alamein grecko-rzymskie miasto w Egipcie. Badania architektoniczno-urbanistyczne i restauracja reliktów architektury mieszkalnej. In J. Krawczyk (Ed.) Conservatio est aeterna creatio. Księga dedykowana prof. Janowi Tajchmanowi (pp. 117–153). Toruń.

Medeksza, S. (1999). Marina el-Alamein: Conservation work, 1998. Polish Archaeology in the Mediterranean, 10, 51–62.

Medeksza, S. (1998). Marina el-Alamein: Restoration work 1997. Polish Archaeology in the Mediterranean, 9, 73–76.

Medeksza, S. (1997). Marina el-Alamein: Conservation work 1996. Polish Archaeology in the Mediterranean, 8, 83–87.

Medeksza, S. (1996). Marina el-Alamein: Conservation work 1995. Polish Archaeology in the Mediterranean, 7, 42–52.