Fajlaka, Kharāᵓib al-Dasht

Kharāᵓib al-Dasht

Kharaib Desht
Kharaib el‐Desht
Kharaib al-Desht

• Nazwa projektu:

  Projekt w ramach Kuwaiti–Polish Archaeological Mission (KPAM)
  Kuwait Failaka Archeological Research Project – comparative study of the settlement patterns on Failaka Island. Investigations of Kharaib el-Desht Settlement Complex

• Typ stanowiska:

  Osada

  Lokalizacja:

  Kuwejt
  Wyspa Fajlaka

  Datowanie:

  Okres późnoislamski (koniec XVI do końca XIX wieku)

Najciekawsze odkrycia:

– osada rybacka z zabudową mieszkalną i instalacjami rybackimi (ponad sto piecyków do przetwórstwa ryb)
– duży meczet o konstrukcji kamiennej z wewnętrznymi przyporami
– konstrukcje rybackie zlokalizowane wzdłuż wybrzeży Zatoki Kharaib el-Desht
– bogaty zestaw importowanych szklanych bransoletek

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2013, 2015–

Typ badań:

wykopaliska, wspomagane przez badania podwodne (podprojekt mgr M. Nowakowska)

Kierownicy badań:

Piotr Bieliński – współkierownik Kuwaiti–Polish Archaeological Mission (KPAM)
Hamed Al-Mutairi – współkierownik Kuwaiti–Polish Archaeological Mission (KPAM)
Agnieszka Pieńkowska – kierownik projektu

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– National Council of Culture, Arts and Letters of the State of Kuwait

Opis stanowiska i badań:

Stanowisko Kharāᵓib al-Dasht położone jest na północno-zachodnim wybrzeżu wyspy Fajlaka. Pozostałości osady datowanej na późny okres islamski rozciągają się na około 450 m w pasie o szerokości 80 do 100 m. W źródłach pisanych stanowisko to pojawia się w kontekście obecności portugalskiej; obcy przybysze mieli zostać stąd przepędzeni przez plagę szczurów zesłaną przez świętego Auliyę.

Stanowisko zostało zarejestrowane w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych w 1976 roku przez włoską misję archeologiczną. Badania wykopaliskowe prowadzone od 2013 roku przez Kuwaiti-Polish Archaeological Mission (KPAM) pozwoliły nie tylko na odsłonięcie fragmentu osady, ale także na rozpoznanie morskiego otoczenia wyspy.

Odsłonięte ślady osadnictwa we wschodniej części stanowiska leżą bezpośrednio na skale macierzystej. Sądząc po obecności kilkudziesięciu pieców i palenisk, centralna część wzniesienia przeznaczona była na działalności o charakterze gospodarczym. W południowo-zachodniej części osady odsłonięto fragmenty dwóch domów. Wyposażenie domów to przede wszystkim różnego rodzaju kamienne kotwice, haczyki do połowu ryb i ciężarki do sieci z kamienia lub fragmentów naczyń ceramicznych. Znajdowana jest też biżuteria. Najczęściej są to szklane bransoletki. Jak dotychczas znalezionych zostało ponad 100 fragmentów bransoletek.

W północno-wschodniej części osady odsłonięty został meczet. Budynek, o powierzchni około 20 x 20 m, wzniesiony został na zboczu niewysokiej skarpy. Meczet składa się z sali modlitewnej oraz dziedzińca otoczonego murem. W sali modlitewnej znajdował się rząd czterech solidnych filarów, które dzieliły ją na dwa wąskie pomieszczenia. Wejście do sali modlitewnej znajdowało się w połowie dłuższej, północno-wschodniej ściany i prowadziło bezpośrednio na dziedziniec. Mihrab, w formie niszy,  znajdował się na środku południowo-zachodniej ściany meczetu (ściana qibla). Miał on niecały 1 m szerokości i 1,3 m głębokości. W ścianie qibla, około 60 cm na północ od mihrabu, znajdowała się także druga, mniejsza nisza, która najprawdopodobniej wskazuje miejsce, w którym znajdował się mimbar.

Dziedziniec, o wymiarach 17,5 x 11,4 m, przylegał do sali modlitewnej od wschodu. W północnym narożniku dziedzińca odkryto kamienną instalację. Zamykała ona niedużą przestrzeń długości 2 m i szerokości 80 cm. W jej pobliżu, zaraz pod fundamentem muru dziedzińca odkryto pozostałości glinianego odpływu odprowadzającego wodę z dziedzińca na zewnątrz meczetu. Prawdopodobnie znajdowało się tu miejsce do dokonywania ablucji.

Wraz z badaniami archeologicznymi prowadzone są również badania podwodne wzdłuż wybrzeża wyspy. W ich wyniku zlokalizowano kilkadziesiąt linearnych i okrągłych kamiennych konstrukcji tzw. pułapek na ryby (fish traps). Kolejnym elementem typowym dla osady rybackiej, pospolicie występującym w Kharāᵓib al-Dasht są małe gliniane piecyki. Zarówno ich liczba (ponad 100), jak i różnorodność jest zaskakująca i niespotykana w innych późnoislamskich osadach rybackich. Ich spore skupisko (ponad 60 piecyków) znaleziono w północno-zachodniej części stanowiska, gdzie koncentrowała się główna działalność związana z przetwórstwem ryb. Piecykom towarzyszą nieliczne fragmenty przepalonej lub okopconej ceramiki oraz bogaty materiał kostny, z przewagą rybich ości.

Repertuar naczyń odnalezionych w bezpośrednim sąsiedztwie infrastruktury rybackiej niewiele różni się od przeciętnego wyposażenia mieszkania późnoislamskiego. Zwraca jednak uwagę duży odsetek naczyń kuchennych. Spośród form do gotowania liczną grupę stanowiły rozmaite kuliste garnki i duże, prostościenne misy typu Julfar Ware, czy ręcznie lepione, bardzo prymitywne misy. Dużą część zespołu stanowiły też różnego rodzaju dzbanki, miseczki, słoiki i dzbany na wodę zaliczane do popularnej grupy ‘Ali Ware/Cream Sandy Ware.  Znaczną część naczyń można uznać za ceramikę stołową, używaną do podawania posiłków. Wśród nich należy wskazać dużą ilość różnego rodzaju glazurowanych czarek i talerzy na pierścieniowatej stopce typu Manganese Purple Underglazed-Painted Ware, Bahla Ware/Khunj Ware, Late Turquoise Glaze Ware, Monochrome Green Glaze czy Red-Yellow. Glazury te były raczej słabej jakości. Mimo to, niektóre spośród nich nosiły ślady reperacji. Osiemnastowieczne, wysokiej jakości importowane kubki, talerze czy czarki porcelanowe z dekoracją typu Blue-and-White Porcelain stanowiły niewielki odsetek znalezionego materiału. Równie rzadko spotkać można ich tańszą imitację w postaci fryt (tzw Blue-and-White Frit), jest też tylko kilka fragmentów glinianej imitacji w postaci Blue-and-White Earthenware.

Kiedy powstała osada Kharāᵓib al-Dasht i kim byli jej mieszkańcy, jak wyglądał proces przetwórstwa wyławianych ryb, a przede wszystkim komu je sprzedawano? Na te pytania brak jeszcze jednoznacznej odpowiedzi. Bez wątpienia jednak rybołówstwo było głównym profilem gospodarczym mieszkańców osady, którzy wykorzystując dogodne warunki geopolityczne wyspy, znaleźli dla siebie miejsce w ówczesnej sieci międzynarodowej wymiany handlowej.

• Wideo:

Galeria: