Oaza Dachla
Oaza Dakhla
-
Nazwa projektu:
The Petroglyph Unit of the Dakhleh Oasis Project
Facebook:
THE PETROGLYPH UNIT. Rock art research in the Dakhleh Oasis, Egypt
ResearchGate:
THE PETROGLYPH UNIT – rock art research in the Dakhleh Oasis, Egypt
-
Typ stanowiska:
otwarte – wzgórza ze sztuką naskalną
Lokalizacja:
Egipt
Pustynia ZachodniaDatowanie:
– okres prahistoryczny (ok. 7000–2500 p.n.e.)
– okres dynastyczny (ok. 2500–332 p.n.e.)
– okres grecko-rzymski (332 p.n.e.–395 n.e.)
– okres bizantyński (395–641)
– okres muzułmański i współczesność (641+)
Najciekawsze odkrycia:
– odkrycie kilkuset stanowisk z petroglifami we wschodniej i centralnej części Oazy Dachla
– odnalezienie odkrytych w latach 30. XX wieku tzw. stanowisk Winklera, których lokalizacja została zapomniana po II wojnie światowej
– odkrycie neolitycznych przedstawień antropomorficznych, niezwykle atrakcyjnych poznawczo i estetycznie (m.in. na stanowiskach „Altar” oraz „Gallery”)
– odkrycia petroglifów z niemal wszystkich okresów w dziejach oazy, w tym: unikatowe przedstawienia boga Setha, żyrafy prowadzone na linie, jedno z dwóch znanych w Dachli neolitycznych przedstawień słonia, liczne petroglify i inskrypcje datowane na okres Starego, Średniego i Nowego Państwa, wizerunki łodzi i wiele innych
Historia badań:
Badane przez misję CAŚ UW w latach:
1985–2017 (z przerwami)
Typ badań:
rekonesans archeologiczny, dokumentacja rytów naskalnych
Kierownicy badań:
Lech Krzyżaniak (1985–2004)
Michał Kobusiewicz (2004–2016)
Paweł Polkowski (2016–)
Instytucje współpracujące:
– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Informacje dodatkowe:
Na badania uzyskano następujące granty:
2017–2020: Projekt pt. „Skały w ruchu. Badania nad petroglifami Oazy Dachla w kontekście ścieżek, dróg i mobilności”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr 2016/23/D/HS3/00805.
2013–2015: Projekt pt. „Sztuka naskalna jako element krajobrazu kulturowego Oazy Dachla”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr 2013/08/T/HS3/00355 w ramach konkursu ETIUDA 1.
2012–2016: Projekt pt. „W przestrzeni palimpsestu. Sztuka naskalna w archeologicznych krajobrazach Oazy Dachla”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr DEC-2011/01/N/HS3/05994.
Opis stanowiska i badań:
Historia „Petroglyph Unit” rozpoczęła się w 1985 roku, kiedy to Lech Krzyżaniak, ówczesny dyrektor Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, powołał do życia tę specjalną jednostkę do badań nad sztuką naskalną. Było to wynikiem zaproszenia do wspólnych działań, wystosowanego przez Anthony’ego Millsa z Royal Ontario Museum w Kanadzie, który w 1977 roku zainicjował wielki interdyscyplinarny program badań pod nazwą Dakhleh Oasis Project.
Celem projektu były, i są do dziś, studia archeologiczne, etnograficzne, lingwistyczne i przyrodnicze, dotyczące wszystkich okresów w dziejach oazy. Już pierwsze kilka sezonów rekonesansu, począwszy od roku 1978, pokazało, że zwłaszcza jeden rodzaj zabytku wymaga szczegółowych i zapewne długotrwałych badań – była to sztuka naskalna.
Badania nad dachlijskimi petroglifami trwają więc już ponad trzydzieści lat, choć prace terenowe nie odbywały się każdego roku. Do 2003 roku niemal wszystkie aktywności badawcze skupiły się w rejonie wschodnich rubieży oazy. Jest to obszar, w którym petroglify odkrywali jeszcze przed II wojną światową pionierzy dachlijskiej archeologii, tacy jak Herbert Winlock czy Hans Alexander Winkler. Krzyżaniak nie tylko odnalazł większość odkrytych pięćdziesiąt lat wcześniej stanowisk, których lokalizacja uległa zapomnieniu, ale sam dokonał równie znaczących odkryć. Jego badania były znacznie bardziej usystematyzowane, a wysoką jakość wykonanej dokumentacji należy docenić nawet teraz, po trzydziestu latach od jej wykonania. Posługując się zdjęciami lotniczymi, Krzyżaniak mógł prowadzić prace terenowe z dużo większą dokładnością niż jego poprzednicy. Będąc prahistorykiem, skupił się przede wszystkim na najstarszych petroglifach w oazie, zwłaszcza na przedstawieniach zoomorficznych oraz słynnych „brzemiennych kobietach”.
W 2003 roku Krzyżaniak przeprowadził krótki rekonesans w środkowej części Dachli, dokonując wielu ważnych odkryć. Niestety następnego roku zmarł. Stery „Petroglyph Unit” przejął Michał Kobusiewicz z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Kobusiewicz zdecydował o kontynuacji badań w Oazie Centralnej, która po rekonesansie Krzyżaniaka wydawała się bardzo obiecującym obszarem. Nie zawiódł się, gdyż kolejna dekada badań na tym terenie pozwoliła zarejestrować około 270 nowych stanowisk z petroglifami. Prace skupione były zwłaszcza w niezwykle ciekawej dziesięciokilometrowej dolinie nazwanej „Painted Wadi”. Dołączenie do zespołu w 2011 roku Pawła Polkowskiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (obecnego kierownika ekspedycji) oraz działania w ramach dwóch grantów badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki, pozwoliło na znaczne poszerzenie obszaru prospekcji i stworzenie bardzo dokładnej mapy dystrybucji paneli ze sztuką naskalną, których liczba wzrosła w tym czasie do ponad 1300.
Pośród ogromu udokumentowanej sztuki naskalnej znajdują się przedstawienia z niemal wszystkich okresów ostatnich dziewięciu (jeśli nie więcej) tysięcy lat. Są to między innymi: przedstawienia zwierząt, zwłaszcza żyraf i antylop oryks; wspomniane „brzemienne kobiety” o wyolbrzymionych dolnych częściach ciała; ryty dynastyczne, takie jak hieroglify, stopy i sandały , trójkąty łonowe , czy łodzie; motywy grecko-rzymskie, np. przedstawienia ludzi; czy wreszcie znaki beduińskie i inne arabskie wizerunki, jak choćby wielbłądy czy walczące postacie. W 2016 roku ukazała się pierwsza monografia dotycząca dachlijskich petroglifów pt. „Krajobraz i sztuka naskalna. W palimpseście egipskiej Oazy Dachla”, natomiast na rok 2018 planowane jest wznowienie prac terenowych po kilku latach wymuszonej przerwy w badaniach.
Rezultaty badań:
Sezon po sezonie – „Newsletter PCMA”:
- Sezon 2015
- Sezon 2014
- Sezon 2013
- Sezon 2012
- Sezon 2011
- Sezon 2009
- Sezon 2008
- Sezon 2007
- Sezon 2006
Konferencja „Polacy nad Nilem”
Wydarzenia związane z projektem:
2021-10 Seminarium PCMA: Oaza Dachla – ostatnie 10 lat badań nad sztuką naskalną
2021-10 Nagroda NCN 2021 dla dr. Pawła Polkowskiego
Wystawa stała w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu, pt. „Sztuka naskalna Afryki Północnej”
Polkowski, P. L. (w druku). A tale of giraffe. On enigmatic composition from site 04/08 in the central Dakhleh Oasis, Egypt. In J. Kabaciński, M. Chłodnicki & M. Kobusiewicz (Eds.) African Studies. Poznań: Poznań Archaeological Museum.
Polkowski, P. L. (w druku). World of images or imaginary world. Rock art, landscape and agency at the Dakhleh Oasis in Egypt. In Proceedings of the conference Rock Art and (Non Textual) Graffiti in Context in Cairo 11–12.12.2016.
Polkowski, P. L. (w druku). Feet, sandals and the animate landscapes. Some considerations on the rock art of the Dakhleh Oasis, Egypt. In Proceedings of the conference What Ever Happened to the People? Humans and Anthropomorphs in the Rock Art of Northern Africa. Brussels 17–19.09.2015. Brussels: The Royal Academy for Overseas Sciences and the Royal Museums of Art and History.
Polkowski, P. L. (2016). Krajobraz i sztuka naskalna. W palimpseście egipskiej Oazy Dachla. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Polkowski P. L. (2015). Meanders of interpretation: Interpreting the meandering lines. In J. Kabaciński, M. Chłodnicki & M. Kobusiewicz (Eds.) Hunters-Gatherers and Early Food Producing Societies in Northeastern Africa (pp. 297–334). Poznań: Poznań Archaeological Museum.
Polkowski, P. L. (2015). The Life of Petroglyphs: A Biographical Approach to Rock Art in the Dakhleh Oasis, Egypt. American Indian Rock Art, 41, 43–55.
Kobusiewicz, M. & Kuciewicz, E. (2015). Last Research of Petroglyph Unit in Dakhleh Oasis. Western Desert of Egypt. In J. Kabaciński, M. Chłodnicki & M. Kobusiewicz (Eds.) Hunters-Gatherers and Early Food Producing Societies in Northeastern Africa (pp. 287–296). Poznań: Poznań Archaeological Museum.
Kuciewicz, E., Polkowski, P. L. & Kobusiewicz, M. (2014). Dakhleh Oasis Project, Petroglyph Unit: rock art research 2011. Polish Archaeology in the Mediterranean, 23(1), 229–244.
Polkowski P. L., Kuciewicz, E., Jaroni, E. & Kobusiewicz, M. (2013). Rock art research in the Dakhleh Oasis, Western Desert (Egypt). Petroglyph Unit. Dakhleh Oasis Project. Sahara, 24, 101–118.
Kobusiewicz, M. (2012). Nowe odkrycia prahistorycznej sztuki naskalnej w północno-wschodniej Afryce. Nauka, 3/2012, 155–166.
Kuciewicz, E. & Kobusiewicz, M. (2012). Dakhleh Oasis Project, Petroglyph Unit. Rock art research, 2009. Polish Archaeology in the Mediterranean, 21, 279–287.
Kuciewicz, E. & Kobusiewicz, M. (2011). Dakhleh Oasis Project, Petroglyph Unit. Rock art research, 2008. Polish Archaeology in the Mediterranean, 20, 237–244.
Kuciewicz, E., Jaroni, E. & Kobusiewicz, M. (2010). Dakhleh Oasis, Petroglyph Unit. Rock art research, 2007. Polish Archaeology in the Mediterranean, 19, 305–310.
Kuciewicz, E., Jaroni, E. & Kobusiewicz, M. (2008). Dakhleh Oasis, Petroglyph Unit. Rock art research, 2006. Polish Archaeology in the Mediterranean, 18, 317–322.
Kuciewicz, E., Jaroni, E. & Kobusiewicz, M. (2007). Dakhleh Oasis, Petroglyph Unit. New rock art sites, season 2005. Polish Archaeology in the Mediterranean, 17, 279–284.
Kuciewicz, E., Jaroni, E. & Kobusiewicz, M. (2007). The Petroglyphs’ Code. Academia, 1(13), 4–8.
Krzyżaniak, L. (2004). Dakhleh Oasis. Research on petroglyphs 2003. Polish Archaeology in the Mediterranean, 15, 181–189.
Krzyżaniak, L. (2001). Dakhleh Oasis. Research on petroglyphs 2000. Polish Archaeology in the Mediterranean, 12, 249–257.
Krzyżaniak, L. (1999). Dakhleh Oasis. Research on petroglyphs 1998. Polish Archaeology in the Mediterranean, 10, 131–134.
Krzyżaniak, L. (1994). Oaza Dachla: badania sztuki naskalnej w 1993 roku. Raporty Wykopaliskowe, 5, 82–86.
Krzyżaniak, L. (1993). Dakhleh Oasis: research on the rock art, 1992. Polish Archaeology in the Mediterranean, 4, 80–82.
Krzyżaniak, L. (1991). Dakhleh Oasis Project: research on the petroglyphs, 1990. Polish Archaeology in the Mediterranean, 2, 60–64.
Krzyżaniak, L. & Kroeper, K. (1991). A face-mask in the Prehistoric Rock Art of the Dakhleh Oasis? Archéo-Nil, 1, 59–61.
Krzyżaniak, L. (1990). Petroglyphs and the research on the development of the cultural attitude towards animals in the Dakhleh Oasis (Egypt). Sahara, 3, 95–97.
Krzyżaniak, L. & Kroeper, K. (1990). The Dakhleh Oasis Project: interim report on the second (1990) and third (1992) seasons of the recording of petroglyphs. Journal of the Society for the Study of Egyptian Antiquities, 20, 77–88.
Krzyżaniak, L. (1987). Dakhleh Oasis Project: interim report on the first season of the recording of petroglyphs, January/February 1988. Journal of the Society for the Study of Egyptian Antiquities, 17(4), 182–191.
Krzyżaniak, L. & Kroeper, K. (1985). Dakhleh Oasis Project: Report on the reconnaissance season of the recording of petroglyphs, December 1985. Journal of the Society for the Study of Egyptian Antiquities, 15(4), 138–139.
Galeria:
-
1. Lech Krzyżaniak and one of his last discoveries on site 02/08 / Lech Krzyżaniak i jedno z jego ostatnich odkryć na stanowisku 02/08 (fot. E. Kuciewicz)
-
2. One of the primary methods of documenting rock carvings is redrawing them on transparent foil fastened to the rock / Do podstawowych sposobów dokumentacji rytów naskalnych należy rysowanie ich na przezroczystych foliach przytwierdzonych do skały (fot. M. Kobusiewicz)
-
3. The Petroglyph Unit team in 2011. From the left: Eliza Jaroni, Michał Kobusiewicz, Paweł Polkowski, Ewa Kuciewicz / Zespół Petroglyph Unit w 2011 roku. Od lewej: Eliza Jaroni, Michał Kobusiewicz, Paweł Polkowski, Ewa Kuciewicz
-
4. To document a petroglyph, it is sometimes necessary to use every available measure. In this case, a well-worn Land Rover which has served the Dakhleh Oasis Project for more than 40 years / Niekiedy trzeba skorzystać ze wszelkich dostępnych środków, aby móc udokumentować petroglify. W tym wypadku trzeba było użyć wysłużonego Land Rovera należącego do Dakhleh Oasis Project od ponad 40 lat (fot. E. Kuciewicz)
-
5. Oryx antelope is one of the animal depictions most frequently found in the oasis. It is characterized by long curved horns, hence its name – scimitar oryx. Site CO67 / Jednym z najczęściej odnajdowanych przedstawień zwierzęcych w oazie jest antylopa oryks. Charakterystyczną cechą tej antylopy są długie, zakrzywione rogi, stąd jej nazwa – oryks szablorogi. Stan. CO67 (fot. P. Polkowski)
-
6. Prehistoric carvings can sometimes be found in the higher parts of sandstone hills, such as in the case of site CO12. The spot with the depictions of Neolithic “pregnant women” commands a wide view of the valley / Nierzadko ryty prahistoryczne odnaleźć można w wyższych partiach piaskowcowych wzgórz, jak na przykład na stanowisku CO12. Z miejsca, w którym znajdują się przedstawienia neolitycznych „brzemiennych kobiet” roztacza się szeroki widok na dolinę (fot. P. Polkowski)
-
7. One of the most important discoveries made by Lech Krzyżaniak in the Central Oasis, site 04/06. On the panel are depicted various species of animals (including giraffes, an ostrich, an oryx), “pregnant women” with exaggerated bellies, as well as dynastic petroglyphs of a later date / Jedno z najważniejszych znalezisk Lecha Krzyżaniaka w Oazie Centralnej, na stanowisku 04/06. Na panelu znajdują się różne gatunki zwierząt (m.in. żyrafy, struś, oryks), „brzemienne kobiety” z wyraźnie zaznaczonym podbrzuszem, a także późniejsze petroglify dynastyczne (rys. E. Kuciewicz i E. Jaroni
-
8. Fragment of a panel on site 04/06 showing a very precise depiction of an animal of Seth, the guardian god of the Dakhleh Oasis in Pharaonic times / Fragment panelu na stanowisku 04/06. Jest to niezwykle precyzyjne przedstawienie zwierzęcia Setha – boga-opiekuna Oazy Dachla w czasach faraońskich (fot. P. Polkowski)
-
9. One of several depictions of ships that have been found in Dakhleh. Although they were carved in the middle of the Western Desert, they are a reminder of the place whence the Egyptians came in the mid 3rd millennium BC – the Nile Valley. Site CO193 / Jedno z kilku przedstawień statków, jakie odkryte zostały w Dachli. Choć znajdują się w samym sercu Pustyni Zachodniej, to przypominają jednak o miejscu, z którego w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. przybyli tu Egipcjanie – o dolinie Nilu. Stan. CO193 (fot. P. Polkowski)
-
10. A unique depiction of god Amon-Nakht defeating a Libyan warrior discovered by Krzyżaniak. Roman period / Odkryte przez Krzyżaniaka unikatowe przedstawienie boga Amona-Nachta, który pokonuje libijskiego wojownika. Okres rzymski (rys. L. Krzyżaniak)
-
11. About 1,000 carvings of feet and sandals have been discovered in the Central Oasis alone. They were executed probably from the Old Kingdom to late antiquity. Meydum Hill site / W samej tylko Oazie Centralnej odkryto jak dotąd około tysiąca wizerunków stóp i sandałów. Wykonywano je najprawdopodobniej od czasów Starego Państwa po czasy późnego antyku. Stan. Meydum Hill (fot. P. Polkowski)
-
12. Another motif frequently found on the rocks in Dakhleh is the so-called pubic triangle. Was it a symbol of the yearning of Egyptian soldiers for their wives, as Winkler suggested 80 years ago, or does it have a more profound meaning? / Innym niezwykle często odnajdowanym motywem na skałach Dachli jest tzw. trójkąt łonowy. Czy był to symbol tęsknoty egipskich żołnierzy za swoimi żonami, jak pisał 80 lat temu Winkler, czy może kryje się w nim znacznie głębsza symbolika? (fot. P. Polkowski)
-
13. The Dakhleh Oasis lies about 350 km west of Luxor, in the heart of the Western Desert. Since 2003, the research is conducted mostly in its central part, in the Tawil Anticline / Oaza Dachla leży około 350 km na zachód od Luksoru, w samym sercu Pustyni Zachodniej. Od 2003 roku badania prowadzone są przede wszystkim w rejonie Oazy Centralnej – na obszarze Antykliny Tawil.
-
14. Area of research in the Central Oasis. The area marked in white is the so-called Painted Wadi. More than 1,300 panels with rock art are marked in yellow / Rejon badań w Oazie Centralnej. Obszar zaznaczony na biało to tzw. Painted Wadi. Kolorem żółtym oznaczono z kolei panele ze sztuką naskalną, których znajduje się tam ponad 1300.
-
15. Colors of Dakhleh: green fields and all the shades of brown sand and rocks. The north-western part of the oasis where the Libyan Plateau rises above cultivated land / Zieleń upraw i wszystkie odcienie brązowego piasku i skał, czyli kolory Dachli. Północno-zachodnie rejony oazy, gdzie nad polami uprawnymi góruje Płaskowyż Libijski (fot. P. Polkowski)
-
16. Once, traces on the sand were left by caravans of donkeys and camels. Today, four-wheel-drive cars are used more and more often to cross these regions, although pack animals are still common / Kiedyś ślady na piasku pozostawiały za sobą karawany osłów i wielbłądów. Dzisiaj obszary te coraz częściej przemierza się pojazdami z napędem na cztery koła, choć widok zwierząt jucznych nie należy jeszcze do rzadkości (fot. P. Polkowski)
-
17. Rock art is carved into sandstone formations called yardangs. Due to erosion, they have an elongated shape with a steep northern face and a gentle southern slope / Sztuka naskalna znajduje się na tzw. yardangach. Są to piaskowcowe formacje skalne, które w wyniku procesów wietrzenia posiadają z reguły kształt wydłużonego pagórka o pionowej ścianie północnej i łagodnym stoku południowym (fot. P. Polkowski)