Roberta Tomber odeszła wieczorem 1 maja 2022 roku. Po wielu latach walki z chorobą nowotworową, w końcu jej uległa. Miała 68 lat. Zaledwie parę miesięcy temu długo rozmawiałyśmy przez internet, opowiadałam jej o najnowszych odkryciach, o długo oczekiwanej publikacji, najnowszych interpretacjach znalezisk… Wyglądała dobrze, w głosie słychać było optymizm, cieszyła się, że lekarze odpuścili jej na jakiś czas…
Była archeologiem specjalizującym się w ceramice. Od dwudziestu lat (od 2002 r.) była honorowym wizytującym pracownikiem naukowym w Departamencie Konserwacji i Badań Naukowych British Museum w Londynie. Przedtem, od czasu ukończenia pracy doktorskiej w 1988 r., pracowała w służbach archeologicznych Muzeum Londyńskiego. W latach 2002–2004 pracowała również na Uniwersytecie w Southampton. Jej zainteresowania badawcze koncentrowały się na kontaktach i wymianie handlowej w basenach Morza Śródziemnego, Czerwonego i Oceanu Indyjskiego od I wieku p.n.e. po VI wiek n.e. Kilka przełomowych artykułów oraz książka „Indo-Roman trade: from pots to pepper”, opublikowana w 2008 r. w serii Duckworth Debates in Archaeology wydawanej w Londynie, są dobrze znane badaczom i miłośnikom starożytności nad wszystkimi tymi morzami.
Podczas badań w Berenike nad Morzem Czerwonym była głównym specjalistą od ceramiki, zarówno we wcześniejszym projekcie holendersko-amerykańskim, jak i obecnym, polsko-amerykańskim, którym kierowałam wraz ze Stevem Sidebothamem w latach 2008–2020. „Odziedziczyłam” ją niejako po poprzednim projekcie i z wdzięcznością słuchałam jej rad. Stanowczo, ale i życzliwie kształtowała strategię badań nad materiałem ceramicznym w ramach naszego projektu, wyznaczając swojemu zespołowi bardzo wysokie standardy. Wielu początkujących specjalistów w tej dziedzinie—Ula, Monika, Aga, Sonali, Teresa—zawdzięcza jej bardzo wiele. Zawsze chętnie dzieliła się swoją ogromną wiedzą, konsultując z archeologami treść sprawozdania z badań i publikacji książkowych. Jej ogląd materiału ceramicznego często zmuszał do zmian w przyjmowanych interpretacjach, czasem wręcz wywracając do góry nogami wstępne wnioski. W takiej właśnie sytuacji poznałyśmy się w 2001 roku. To były moje pierwsze badania wykopaliskowe w Berenike. Potrzebowałam opisu charakteru i datowania fragmentu skorupy ceramicznej, którym przykryty był pochowek. Przyklejony do skorupy kawałek tkaniny spowodował, że trzeba było czekać z dalszymi pracami na przyjazd specjalisty od tkanin. Miałam już gotowy raport z badań terenowych, gdy dowiedziałam się, że Roberta potwierdza datowanie tkaniny na V wiek n.e., co nijak się miało do moich śmiałych konkluzji. Widząc moje niezadowolenie, Roberta jeszcze raz obejrzała ten fragment i wydała ostateczny werdykt: „to może być druga połowa IV wieku, ale nie wcześniej”. W końcu przerobiłem raport, uwzględniając jej wskazówki.
Rola Roberty w Projekcie Berenike i planowana współpraca doprowadziły do podpisania oficjalnego porozumienia między British Museum a Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w sprawie jej dalszej pracy w Berenike. Pełniła funkcję Honorowego Przewodniczącego sesji ”Oświecone analizy” (7 maja 2017 r.) w Warszawie. To na jej zaproszenie uczestniczyłam jako prelegent w sesji „Ports of the Periplus: recent archaeological fieldwork in the Erythraean Sea” w ramach konferencji RAC/TRAC na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie w marcu 2016 r., prezentując ostatnie odkrycia w Berenike. Były też inne konferencje i seminaria, a nawet spotkanie ad hoc na stanowisku, przybliżające archeologom charakter znalezisk ceramicznych z danego sezonu. Postępy choroby zmusiły ją do zwolnienia tempa, ale tęskniła za sezonami wykopaliskowymi na stanowisku w Berenike, które tak długo znaczyły tak wiele, dla tylu z nas. Obchodzone 20 stycznia urodziny Roberty były zawsze punktem kulminacyjnym życia towarzyskiego w terenie.
Życie w obozie na pustyni nie należy do łatwych i z pewnością zdarzały się trudne chwile, ale Roberta radziła sobie ze wszystkim, zawsze z uśmiechem, z humorem i życzliwością, które pozostaną na zawsze w pamięci zarówno członków zespołu, jak i egipskich pracowników, którzy ze smutkiem przyjęli wiadomość o jej odejściu. Pozostają wspomnienia dobrych chwil i ciekawych rozmów wieczorem przy dobrej kolacji, czy to w Berenike, Rzymie czy Londynie…
Roberto, musi być tam jakaś piękna ceramika, skoro tak nas opuściłeś. Będziemy o Tobie pamiętać.
Iwona Zych
W imieniu bardzo wielu członków projektu wykopaliskowego Berenike nad Morzem Czerwonym
Roberta’s funeral will be held on June 1 st, 2022, at 1.45pm (GMT +1) at Honor Oak Crematorium, Brockley Way, London SE4 2LJ. There will be a live webcast of the funeral; for details see: PDF