Rozpoczął się pierwszy sezon badań Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW na stanowisku Soba w Sudanie. Projekt realizowany jest w ramach grantu NCN Opus przyznanego dr. Mariuszowi Drzewieckiemu: „Soba – serce królestwa Alwy. Organizacja przestrzenna średniowiecznej stolicy nad Nilem Błękitnym”.
Soba była stolicą Alwy, królestwa średniowiecznej Nubii. Dwa pozostałe królestwa tego regionu to Nobadia ze stolicą w Faras oraz Makuria ze stolicą w Dongoli. Słynnymi badaniami w Faras kierował prof. Kazimierz Michałowski, w Dongoli misje Centrum pracują nieprzerwanie od 1964 roku, odkrywając kolejne okazałe budowle, kościoły, klasztory czy zakłady produkcyjne, natomiast Soba jest archeologicznie prawie zupełnie nieznana. Jak dotąd dokładnie przebadano jedynie około 1% powierzchni miasta, które w czasach świetności rozciągało się na 275 hektarach.
Głównym celem projektu jest szczegółowe rozpoznanie topografii Soby, zidentyfikowanie poszczególnych dzielnic, poznanie ich struktury. Weryfikacji poddana zostanie hipoteza, że organizacja przestrzenna miasta jest wynikiem jego wyjątkowej funkcji. Badacze ustalą czy, podobnie jak w przypadku Dongoli, w mieście można zidentyfikować dzielnice o różnym charakterze, np. kompleks królewski, centra religijne, sektory mieszkalne, zajmowane przez poszczególne grupy społeczne, tereny warsztatowe czy przemysłowe. Na metropolitalny charakter miasta wskazują nie tylko analogie ze stolicami Makurii i Nobadii, lecz także zapiski podróżników arabskich. Zabudowania średniowiecznej architektury nie są widoczne na powierzchni, jednak podczas wcześniejszych badań powierzchniowych zarejestrowano liczne wzniesienia pokryte cegłami lub gruzem, będące zapewne pozostałościami po monumentalnych budowlach. Mamy więc niewątpliwie do czynienia ze stanowiskiem o ogromnym potencjale.
Aby zrealizować założenia projektu konieczne było dobranie odpowiednich metod badawczych. Badania mają charakter interdyscyplinarny. Teren stanowiska objęty zostanie prospekcją geofizyczną. Po przeprowadzeniu testów w trakcie wstępnego rekonesansu, wybrano metodę magnetyczną. Do prac nad rozpoznaniem topografii miasta wykorzystana zostanie również fotogrametria, zdjęcia wykonane z drona opracowywane są w programie Agisoft, co pozwala na uzyskanie trójwymiarowego modelu powierzchni. Powyższe działania umożliwią także wyznaczenie sektorów do prac wykopaliskowych, jak również zaplanowanie odpowiedniej ochrony pozostałości średniowiecznego miasta – postępująca urbanizacja sprawia, że w ciągu ostatnich 30 lat współczesna zabudowa pokryła już połowę stanowiska, dlatego zarówno jego zbadanie, jak i ochrona są niezbędne.
Ważnym aspektem działań w terenie jest współpraca z lokalnymi mieszkańcami. Znaczna część stanowiska pokryta jest polami uprawnymi oraz domostwami rolników, a średniowieczne zabudowania Soby znajdują się płytko pod powierzchnią ziemi, dlatego mieszkańcy mogą dostarczyć naukowcom cennych informacji o lokalizacji obiektów czy struktur. Do projektu zaproszony został etnolog, który odpowiedzialny jest za realizację tego zadania.
Badania w ramach grantu zaplanowane są na trzy lata. Bieżący sezon prac terenowych potrwa do połowy grudnia. Zespół badawczy tworzą specjaliści z kilku polskich jednostek naukowych. Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki na podstawie umowy nr UMO-2018/29/B/HS3/02533, realizowany w konsorcjum Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
-
Zachodnia część stanowiska, na pierwszym planie pozostałości średniowiecznych budynków z cegły mułowej, na dalszym planie współczesna zabudowa (fot. Mohammed Rageb Nolwata Islind). -
Centralna cześć dawnego miasta jest obecnie obszarem chronionym, pozostałe tereny są zabudowane lub zostały przekształcone w pola uprawne (fot. Mariusz Drzewiecki). -
Północno-zachodnia część stanowiska została przecięta przez drogę asfaltową w latach 90. XX wieku. Na pierwszym planie ruiny średniowiecznej zabudowy Soba (fot. Mohammed Rageb Nolwata Islind).
