Beit Ras

Beit Ras

Nazwa starożytna: Kapitolias

• Nazwa projektu:

  Beit Ras (Capitolias): an Archaeological Project

• Typ stanowiska:

  Miasto antyczne; obszar o charakterze produkcyjno-rzemieślniczym

  Lokalizacja:

  Jordania
  Okolice miasta Irbid (starożytnej Arbeli) w północnej Jordanii
  Biblijna kraina Gilead, pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk

  Datowanie:

  – okres rzymski (I–IV wiek n.e)
  – okres bizantyjski (V–VI/VII wiek n.e.)
  – okres wczesnoislamski/omajadzki (VII–VIII wiek n.e.)
  – okres wczesnego średniowiecza (okres abasydzki, fatymidzki i ajjubidzki, IX–poł. XIII wieku n.e.)

Najciekawsze odkrycia:

– mur obronny miasta (II–VIII? wiek n.e.)
– winiarnia (VI–VII wiek n.e.)
– obszar o charakterze produkcyjno-rzemieślniczym (instalacje związane z produkcją wina, naczyń ceramicznych i przedmiotów szklanych oraz cysterny: okres bizantyjski i omajadzki)
– fragmenty architektoniczne pochodzące z pobliskiego budynku kościoła, zniszczonego prawdopodobnie przez Persów (614 n.e.)

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2014–2016

Typ badań:

Prospekcja geofizyczna, badania wykopaliskowe

Kierownicy badań:

Jolanta Młynarczyk, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego
– Department of Antiquities of Jordan

Informacje dodatkowe:

Badania archeologiczne na stanowisku rozpoczęto w latach ’80 XX wieku (C.J. Lenzen, Joint Excavation Project, z udziałem Yarmouk University, Irbid, oraz Department of Antiquities of Jordan). Polskie badania na stanowisku rozpoczęto w 2014 roku (prospekcja geofizyczna metodą elektrooporową), w kolejnych sezonach (2015, 2016) przeprowadzono badania wykopaliskowe na dwóch odrębnych odcinkach.

Opis stanowiska i badań:

Na miejscu współczesnej miejscowości Beit Ras istniało w starożytności miasto Kapitolias, założone prawdopodobnie w I wieku n.e. W okresie rzymskim, bizantyjskim i wczesnoislamskim, od I wieku n.e. do VIII wieku n.e., Kapitolias należała do najważniejszych miast Syro-Palestyny. Starożytne źródła pisane wymieniają je jako wchodzące w skład tzw. Dekapolis, grupy miast o charakterze grecko-rzymskim. Dzisiaj obszar Kapitolias pokryty jest zabudową współczesną, poza niewielkim odcinkiem terenu bezpośrednio na zachód od okazałego teatru z okresu rzymskiego (zbudowanego w II wieku n.e., niewątpliwie czynnego aż do końca panowania Bizancjum), na północnym zboczu płaskowyżu zajmowanym przez starożytne miasto i przez dzisiejsze miasteczko.

Ten właśnie niezabudowany obszar, porośnięty dziś gajem oliwnym dał szansę zdobycia informacji na temat ostatniej dostępnej dla badań części dawnej Kapitolias, która funkcjonowała – w zmieniającej się postaci i pod nową nazwą (Beit Ras) – aż do późnego średniowiecza.

W jednym z wykopów natrafiono na kamienny, wyłożony mozaiką basen, podzielony murkami działowymi na mniejsze części, a należący do wytwórni wina, z którego produkcji słynęła Beit Ras – Kapitolias w okresie bizantyjskim, a także wczesnoislamskim, jak wynika z literackich tekstów arabskich z VI–VIII wieku. Winiarnia powstała najprawdopodobniej za panowania Bizancjum (w VI wieku?), jednak znajdowane w pobliżu fragmenty potłuczonych amfor, wskazują na to, iż produkcja wina w okolicy musiała trwać jeszcze co najmniej do połowy VIII wieku.

Nieopodal basenu winiarni natrafiono na wykutą w skale cysternę, której początek użytkowania datuje się prawdopodobnie na VI wiek n.e. Cysterna była w użyciu przez kilka wieków, o czym świadczy obecność fragmentów ceramiki wczesnośredniowiecznej z IX–X wieku n.e. W cembrowinie cysterny, zbudowanej z wtórnie użytych elementów kamiennych, znajdował się też fragment marmurowej płyty z przegrody prezbiterium kościoła, którego pozostałości są częściowo widoczne na skraju płaskowyżu powyżej winiarni. Jeszcze bardziej unikalnym znaleziskiem, pochodzącym niewątpliwie z tego właśnie kościoła, jest miniaturowa łyżeczka z brązu, najprawdopodobniej służąca do udzielania komunii, odkryta w basenie winiarni. Inne elementy wyposażenia kościoła znalezione w pobliżu to marmurowa kolumienka z przegrody prezbiterium oraz fragment wielkiej marmurowej tacy. Odkrycia te potwierdzają sugerowany już wcześniej fakt gwałtownego zniszczenia kościoła, które nastąpiło najprawdopodobniej w trakcie perskiego najazdu w pierwszej ćwierci VII wieku.

Podczas badań wykopaliskowych odkryto także długi na ok. 4 m, odcinek muru obronnego miasta, wyznaczającego północną granicę Kapitolias. Znalezione w pobliżu fragmenty naczyń ceramicznych dowodzą, że zbudowano go w okresie rzymskim, nie później niż w II wieku n.e. Na terenie przylegającym do muru od strony miasta natrafiono na fragmenty urządzeń glinianych (pieców rzemieślniczych?), oraz odpadów powstałych przy produkcji przedmiotów metalowych, szklanych(?) i ceramicznych. Znaleziska te wskazują na rzemieślniczy charakter tej części miasta w okresie nie tylko bizantyjskim, ale i wcześniejszym (rzymskim).

Najprawdopodobniej kres zabudowy tej części Kapitolias przyniosło katastrofalne trzęsienie ziemi, które nawiedziło te tereny w 749 r., a po którym obszar ten służył już tylko jako źródło budulca i miejsce wypasania trzody. Wykute w skale cysterny na wodę (bizantyjskie, a może jeszcze rzymskie) użytkowane były przez wiele wieków, prawdopodobnie aż do średniowiecza w związku z działalnością rolniczą i pasterską na tym terenie.

Galeria: