Oaza Dachla

Oaza Dachla

Oaza Dakhla

• Nazwa projektu:

  The Petroglyph Unit of the Dakhleh Oasis Project

  Facebook:

  THE PETROGLYPH UNIT. Rock art research in the Dakhleh Oasis, Egypt

  ResearchGate:

  THE PETROGLYPH UNIT – rock art research in the Dakhleh Oasis, Egypt

• Typ stanowiska:

  otwarte – wzgórza ze sztuką naskalną

  Lokalizacja:

  Egipt
  Pustynia Zachodnia

  Datowanie:

  – okres prahistoryczny (ok. 7000–2500 p.n.e.)
  – okres dynastyczny (ok. 2500–332 p.n.e.)
  – okres grecko-rzymski (332 p.n.e.–395 n.e.)
  – okres bizantyński (395–641)
  – okres muzułmański i współczesność (641+)

Najciekawsze odkrycia:

– odkrycie kilkuset stanowisk z petroglifami we wschodniej i centralnej części Oazy Dachla
– odnalezienie odkrytych w latach 30. XX wieku tzw. stanowisk Winklera, których lokalizacja została zapomniana po II wojnie światowej
– odkrycie neolitycznych przedstawień antropomorficznych, niezwykle atrakcyjnych poznawczo i estetycznie (m.in. na stanowiskach „Altar” oraz „Gallery”)
– odkrycia petroglifów z niemal wszystkich okresów w dziejach oazy, w tym: unikatowe przedstawienia boga Setha, żyrafy prowadzone na linie, jedno z dwóch znanych w Dachli neolitycznych przedstawień słonia, liczne petroglify i inskrypcje datowane na okres Starego, Średniego i Nowego Państwa, wizerunki łodzi i wiele innych

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

1985–2017 (z przerwami)

Typ badań:

rekonesans archeologiczny, dokumentacja rytów naskalnych

Kierownicy badań:

Lech Krzyżaniak (1985–2004)
Michał Kobusiewicz (2004–2016)
Paweł Polkowski (2016–)

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

Informacje dodatkowe:

Na badania uzyskano następujące granty:
2017–2020: Projekt pt. „Skały w ruchu. Badania nad petroglifami Oazy Dachla w kontekście ścieżek, dróg i mobilności”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr 2016/23/D/HS3/00805.
2013–2015: Projekt pt. „Sztuka naskalna jako element krajobrazu kulturowego Oazy Dachla”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr 2013/08/T/HS3/00355 w ramach konkursu ETIUDA 1.
2012–2016: Projekt pt. „W przestrzeni palimpsestu. Sztuka naskalna w archeologicznych krajobrazach Oazy Dachla”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, nr DEC-2011/01/N/HS3/05994.

Opis stanowiska i badań:

Historia „Petroglyph Unit” rozpoczęła się w 1985 roku, kiedy to Lech Krzyżaniak, ówczesny dyrektor Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, powołał do życia tę specjalną jednostkę do badań nad sztuką naskalną. Było to wynikiem zaproszenia do wspólnych działań, wystosowanego przez Anthony’ego Millsa z Royal Ontario Museum w Kanadzie, który w 1977 roku zainicjował wielki interdyscyplinarny program badań pod nazwą Dakhleh Oasis Project.

Celem projektu były, i są do dziś, studia archeologiczne, etnograficzne, lingwistyczne i przyrodnicze, dotyczące wszystkich okresów w dziejach oazy. Już pierwsze kilka sezonów rekonesansu, począwszy od roku 1978, pokazało, że zwłaszcza jeden rodzaj zabytku wymaga szczegółowych i zapewne długotrwałych badań – była to sztuka naskalna.

Badania nad dachlijskimi petroglifami trwają więc już ponad trzydzieści lat, choć prace terenowe nie odbywały się każdego roku. Do 2003 roku niemal wszystkie aktywności badawcze skupiły się w rejonie wschodnich rubieży oazy. Jest to obszar, w którym petroglify odkrywali jeszcze przed II wojną światową pionierzy dachlijskiej archeologii, tacy jak Herbert Winlock czy Hans Alexander Winkler. Krzyżaniak nie tylko odnalazł większość odkrytych pięćdziesiąt lat wcześniej stanowisk, których lokalizacja uległa zapomnieniu, ale sam dokonał równie znaczących odkryć. Jego badania były znacznie bardziej usystematyzowane, a wysoką jakość wykonanej dokumentacji należy docenić nawet teraz, po trzydziestu latach od jej wykonania. Posługując się zdjęciami lotniczymi, Krzyżaniak mógł prowadzić prace terenowe z dużo większą dokładnością niż jego poprzednicy. Będąc prahistorykiem, skupił się przede wszystkim na najstarszych petroglifach w oazie, zwłaszcza na przedstawieniach zoomorficznych oraz słynnych „brzemiennych kobietach”.

W 2003 roku Krzyżaniak przeprowadził krótki rekonesans w środkowej części Dachli, dokonując wielu ważnych odkryć. Niestety następnego roku zmarł. Stery „Petroglyph Unit” przejął Michał Kobusiewicz z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Kobusiewicz zdecydował o kontynuacji badań w Oazie Centralnej, która po rekonesansie Krzyżaniaka wydawała się bardzo obiecującym obszarem. Nie zawiódł się, gdyż kolejna dekada badań na tym terenie pozwoliła zarejestrować około 270 nowych stanowisk z petroglifami. Prace skupione były zwłaszcza w niezwykle ciekawej dziesięciokilometrowej dolinie nazwanej „Painted Wadi”. Dołączenie do zespołu w 2011 roku Pawła Polkowskiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (obecnego kierownika ekspedycji) oraz działania w ramach dwóch grantów badawczych finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki, pozwoliło na znaczne poszerzenie obszaru prospekcji i stworzenie bardzo dokładnej mapy dystrybucji paneli ze sztuką naskalną, których liczba wzrosła w tym czasie do ponad 1300.

Pośród ogromu udokumentowanej sztuki naskalnej znajdują się przedstawienia z niemal wszystkich okresów ostatnich dziewięciu (jeśli nie więcej) tysięcy lat. Są to między innymi: przedstawienia zwierząt, zwłaszcza żyraf i antylop oryks; wspomniane „brzemienne kobiety” o wyolbrzymionych dolnych częściach ciała; ryty dynastyczne, takie jak hieroglify, stopy i sandały , trójkąty łonowe , czy łodzie; motywy grecko-rzymskie, np. przedstawienia ludzi; czy wreszcie znaki beduińskie i inne arabskie wizerunki, jak choćby wielbłądy czy walczące postacie. W 2016 roku ukazała się pierwsza monografia dotycząca dachlijskich petroglifów pt. „Krajobraz i sztuka naskalna. W palimpseście egipskiej Oazy Dachla”, natomiast na rok 2018 planowane jest wznowienie prac terenowych po kilku latach wymuszonej przerwy w badaniach.

Galeria: