Saruq al-Hadid
-
Polish Excavations at Saruq al-Hadid
-
Typ stanowiska:
Stanowisko produkcyjne (metalurgiczne) i handlowe
Lokalizacja:
Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie,
Pustynia Rub al-KhaliDatowanie:
Okres Umm an-Nar / Wadi Suq (2000–1600 p.n.e.)
Wadi Suq – Późny Okres Brązu (1600–1300 p.n.e.)
Epoka żelaza I–II (1300–800 p.n.e.)
Okres przedislamski (ok. 800 p.n.e.–300 n.e.)
Najciekawsze odkrycia:
– kilka tysięcy doskonale zachowanych zabytków metalowych: liczne miedziane groty strzał, sztylety, żelazne miecze, biżuteria z miedzi, złota i kamieni półszlachetnych
– szlaka hutnicza i pozostałości po piecach do wytopu miedzi
– węże z miedzi oraz fragmenty naczyń i kadzielnic zdobionych motywem węża – ślady aktywności rytualnej
Historia badań:
Badane przez misję CAŚ UW w latach:
2016–2018
(badania kontynuowane bez udziału CAŚ UW)
Typ badań:
Wykopaliska
Kierownicy badań:
Piotr Bieliński (Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego)
Iwona Zych (Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego)
Instytucje współpracujące:
– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Dubai Municipality
Informacje dodatkowe:
Stanowisko badane jest od 2002 r. przez misję Dubai Municipality. Pracowały tam także inne ekspedycje zagraniczne: SHARP z University of New England (Australia), Sanisera Archaeological Institute (Hiszpania) oraz Thomas Urban and Partners (Niemcy).
Opis stanowiska i badań:
Saruq al-Hadid znajduje się na północnych obrzeżach pustyni Rub al-Khali. Miejsce to funkcjonowało jako centrum metalurgiczne związane z wytopem miedzi na przemysłową skalę przez ponad pół tysiąca lat, przede wszystkim pomiędzy ok. 1100 r. p.n.e. a 800 r. p.n.e., czyli w epoce żelaza. Na obszarze przekraczającym 1 km2 znaleziono tysiące doskonale zachowanych zabytków metalowych, głownie z miedzi i jej stopów, ale także ze złota i żelaza.
Stanowisko obecnie całkowicie pokryte jest wydmami i rozległymi warstwami czarnego żużlu, będącego śladem ostatniej odsłony działalności metalurgicznej w tym miejscu, przypadającej na okres przedislamski (do około 300 roku naszej ery). W starożytności, przynajmniej w niektórych okresach, środowisko musiało być tu jednak bardziej sprzyjające, zwłaszcza jeśli chodzi o dostępność wody i obecność drzew, które wykorzystano na opał przy produkcji miedzi.
Misja CAŚ UW, we współpracy z Dubai Municipality, dołączyła do innych zespołów badających Saruq al-Hadid. Badania w ramach polskiego projektu odbywają się na terenie, który został wybrany ze względu na duże nagromadzenie żużlu miedzi (liczony w tonach) w wierzchnich warstwach stanowiska, datowanych wstępnie na przełom er lub początek naszej ery. Zabytki z tych warstw to także ogromne ilości ciętych pasów miedzi (a także złota) oraz różnorodne fragmenty blachy i niewykończonych elementów miedzianych.
Stanowisko Saruq al-Hadid było wielokrotnie opuszczane i sezonowo zasiedlane w ciągu kilku tysiącleci. Historia stanowiska zaczęła się jeszcze w końcu III tysiąclecia p.n.e., kiedy to przebywająca tu ludność pozostawiła po sobie paleniska, jamy oraz ślady sezonowego osadnictwa w postaci dołów posłupowych. Na tym etapie – aż do końca II tysiąclecia p.n.e., wykorzystanie stanowiska nie miało jeszcze związku z metalurgią. Od około 1100 roku p.n.e. funkcja stanowiska było jednak nierozerwalnie związana z wytopem miedzi, produkcją wysokiej klasy wyrobów metalowych oraz importem i dystrybucją broni i biżuterii.
Do tej pory nie jest jasne, dlaczego wybrano właśnie to pustynne miejsce na ośrodek metalurgiczno-handlowy. Być może zadecydowało o tym położenie na skrzyżowaniu lądowych i morskich szlaków handlowych pomiędzy Egiptem, Indiami, Iranem i wnętrzem Półwyspu Arabskiego. Czynnikiem decydującym musiała być też dostępność opału, skoro użytkownikom tego terenu opłacało się sprowadzać rudy miedzi z położonych w odległości 100 km gór Hadżar i wytapiać je na miejscu. Szczególnie zaskakuje jednak fakt, że w Saruq al-Hadid brak jest jakichkolwiek śladów budowli czy struktur mieszkalnych, pomimo tak intensywnej i długotrwałej działalności metalurgicznej, a zabytki pogrzebane są po prostu w piasku.
Znajdowane są tutaj ogromne ilości przedmiotów metalowych: różnego rodzaju broń, narzędzia, sprzęt rytualny, a także biżuteria, w tym tysiące paciorków, a także ceramika, w tym naczynia zdobione motywem węża, prawdopodobnie o funkcji rytualnej. Większość wykonano na miejscu, wiele jest jednak obiektów importowanych z różnych stron świata. Zaskakującym odkryciem jest również to, że działalności metalurgicznej towarzyszyły we wczesnych okresach epoki żelaza praktyki rytualne, w których centralną rolę odgrywały przedstawienia węża, znajdowane na różnych kategoriach zabytków, często w okolicy palenisk.
Strona muzeum poświęconego stanowisku: www.saruqalhadid.ae
Wystąpienia konferencyjne i wykłady:
2019 Conference: 53rd Seminar for Arabian Studies, Leiden
Poster (Z. Wygnańska, Y.Y. al-Ali, M. al-Saif): Small but important. Small but important: Bead trade and production in Saruq al-Hadid, UAE
2018 Konferencja: 52st Seminar for Arabian Studies, Londyn
Referat: (I. Zych, Z. Wygnańska, Ł. Rutkowski, M. Boraik, Y. Yusouf Ali, J. Rądkowska): The site of Saruq al-Hadid (Dubai, UAE): reconstructing an anthropogenic landscape
2018 Konferencja „Polacy na Bliskim Wschodzie, 2018”, Warszawa
Referat (Z. Wygnańska, J. Rądkowska): „Piach, popioły i węże – najnowsze wyniki badań na stanowisku Saruq al-Hadid na pustyni Rub al-Khali, Dubaj”
2018 Seminarium PCMA, Warszawa
Referat (Z. Wygnańska): Saruq al-Hadid (Z.E.A.) – stanowisko metalurgiczno-kultowe
2017 Konferencja: 51st Seminar for Arabian Studies, Londyn
Poster (I. Zych, P. Bieliński, M. Boraik, A. Pieńkowska, A. Reiche, Y. Yusouf Ali, Z. Wygnańska, O. Bagi, S. Rempel, Ł. Zieliński): The Polish sector in Saruq al.-Hadid (Dubai, UAE): first season of exploration
2017 Konferencja: 8th Red Sea Conference, Warszawa
Referat (Z. Wygnańska): Preliminary study on beads from the Iron Age levels of the Polish excavations at Saruq al-Hadid, (Dubai, UAE)
2017 Seminarium PCMA, Warszawa
Referat (I. Zych i inni): Saruq al-Hadid: sprawozdanie z sezonu rozpoznawczego na nowym stanowisku Centrum w Zjednoczoych Emiratach Arabskich
Zych, I. (2019). Note on snake ritual in Saruq al-Hadid, in: Pieńkowska, A., Szeląg, D., Pieńkowska, A. (eds), Stories told around the fountain. Papers offered to Piotr Bieliński on the occasion of his 70th birthday, Warsaw: PCMA, WUW, 779–791.
Zieliński, Ł. & Weker, W. (2018). Conservation of metal artifacts from the Polish Mission excavation at Saruq Al-Hadid (UAE), Polish Archaeology in the Mediterranean 27/1, 465–481.
Wybrana bibliografia stanowiska
Weeks, L. et al. (2017). Recent archaeological research at Saruq al-Hadid, Dubai, UAE, Arabian Archaeology and Epigraphy 28, 31–60.
Herrmann, J.T., Casana, J., Qandil, H. (2012). A sequence of inland desert settlement in the Oman peninsula: 2008-2009 excavations at Saruq el-Hadid, Dubai UAE, Arabian Archaeology and Epigraphy 23, 50–69.
Casana, J., Herrmann, J.T., Qandil, H.(2009). Settlement history in the eastern Rub el-Khali: Preliminary Report of the Dubai Desert Survey (2006–2007), Arabian Archaeology and Epigraphy 20, 30–45.
Qandil, H. (2003). Survey and excavations at Saruq al Hadeed 2002-2003, In P. Heller, M. Ziolkowski, Proceedings of the First Annual Symposium on Recent Paleontological and Archaeological Discoveries in the Emirates, Al-Ain, Emirates Heritage 1, pp. 121–139.