Selib

Nazwa projektu:

Polska Ekspedycja Archeologiczna do Banganarti i Selib
Polish Archaeological Expedition to Banganarti and Selib
Typ stanowiska:

Osada z kościołem, ufortyfikowana

Lokalizacja:

Sudan
Starożytna Nubia
Królestwo Makuria

Datowanie:

– I–XII/XIII wiek

Najciekawsze odkrycia:

– kościół św. Menasa, z kamiennymi, dekorowanymi detalami architektonicznymi
– średniowieczna studnia
– osada meroicka
– unikatowe ceramiczne naczynia wykorzystywane w czasie eucharystii

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2008-2020, wcześniej survey (w 1998)
(badania kontynuowano bez udziału CAŚ UW)

Typ badań:

wykopaliska archeologiczne oraz działania konserwatorsko-rekonstrukcyjne

Kierownicy badań:

Bogdan Żurawski, Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
– National Corporation for Antiquities and Museums

Informacje dodatkowe:

Na lata 2014–2019 projekt otrzymał dofinansowanie przyznane przez The Qatar-Sudan Archaeological Project.

Stanowisko po raz pierwszy odnotował Francis Lwellyn Griffith w 1910 r. Pierwszą prospekcję archeologiczną przeprowadziła ekspedycja z Royal Ontario Museum w 1984 r, rejestrując dwa stanowiska: ROM 100 (Selib 1) i ROM 101 (Selib 3). Następna prospekcja odbyła się w 1998 r. /1/ w ramach projektu Southern Dongola Reach Survey, realizowanego przez polską misję pod kierownictwem Bogdana Żurawskiego. Wykonano wówczas dokumentację fotograficzną i pomiary na stanowiskach Selib 1 (nr SDRS Selib 11) i Selib 3 (nr SDRS Selib 19). W 2008 r. misja rozpoczęła badania ratownicze, które przekształciły się w regularne wykopaliska.

Dodatkowe prace badawcze Polskiej Ekspedycji Archeologicznej do Banganarti i Selib

Polska Ekspedycja Archeologiczna do Banganarti i Selib, poza regularnymi badaniami wykopaliskowymi uczestniczyła w kilku kampaniach ratowniczych związanych z budową tam na Nilu, których efektem jest zalewanie rozległych obszarów doliny Nilu. Między 2005 a 2010 rokiem badania ratownicze prowadzone były w rejonie IV katarakty w ramach projektu Meroe Dam Archaeological Salvage Project. W 2013 r. prospekcje terenowe prowadzone były w regionie III i V katarakty, gdzie dokumentacji poddane zostały przede wszystkim budowle obronne (twierdze Shofein i Marakul). Prace dokumentacyjne twierdz w okolicach III katarakty kontynuowane były w 2016 r. (Fagirinfenti i Kisenfarki), a w kolejnych latach objęły także badania etnoarcheologiczne (okolice wsi Jawgul).

Opis stanowiska i badań:

Selib to współczesna wieś położona na prawym brzegu Nilu, około 15 km w dół rzeki od Starej Dongoli, dawnej stolicy historycznego królestwa Makurii. W trakcie prospekcji archeologicznych w okolicy zarejestrowanych zostało kilkanaście stanowisk archeologicznych datowanych na różne okresy. Badania wykopaliskowe prowadzone były dotychczas na trzech z nich: dwóch stanowiskach średniowiecznych Selib 1 /2, 4/ i 3 oraz meroickim Selib 2 /3, 12/. Na tym ostatnim odsłonięte zostały pozostałości osady, w której odkrytoy domy, warsztaty i magazyn. Zebrano też bogatą kolekcję ceramiki ze schyłkowego okresu kuszyckiego.

Najintensywniej badania prowadzone były na stanowisku Selib 1 /5/, które jest nietypowym założeniem o cechach obronnych. W obrębie rozległego obszaru otoczonego murem na regularnym planie prostokąta, w centralnej części ulokowany był kościół, w pobliżu którego odkryty został niewielki budynek kaplicy, studnia stanowiąca część systemu saqii (koła wodnego) /9, 10, 11/, basen oraz niewielka budowla o charakterze mieszkalnym. Większość ogrodzonego obszaru pozostawiona była jednak niezabudowana.

Kościół /6, 7/, datowany na najwcześniejszy okres chrześcijaństwa w Nubii (2 poł. VI–pocz. VII wieku), dedykowany był Św. Menasowi, o czym zaświadczają odkryte tam inskrypcje /8/, m.in. fundacyjna króla Zachariasza, wyryta na kamiennej kolumnie. Na terenie budowli oraz w jej bezpośrednim otoczeniu znalezione zostały liczne kamienne detale architektoniczne, pośród których znajdowało się kilkanaście fragmentów kolumn z kuszycką dekoracją reliefową. Ich obecność wskazuje na istnienie w pobliżu stanowiska Selib 1 świątyni z okresu meroickiego. Poza murami, na wschód od stanowiska, znajdował się niewielki chrześcijański cmentarz.

Inne materiały na temat misji:

Rezultaty badań:

Sezon po sezonie – „Newsletter PCMA”:

Konferencja „Polacy nad Nilem”:

Inne:

Biuletyn „Archeowieści PCMA”, 1, (2007-2008): Sudan: odkrycie kościoła i pałacu z początku I tys. n.e. koło wioski Selib

Bibliografia projektu:

Żurawski, B. (2016). Banganarti and Selib in the 2013/2014 and 2014/2015 seasons. Polish Archaeology in the Mediterranean 25, 349–402.

Żurawski, B. (2016). Filling in the gaps. Excavations on the site of Selib (1st to 13th century), Sudan & Nubia 20, 91–109.

Żurawski, B. (2016). An Altar casket with a Representation of St Thecla ad bestias from the Vicinity of the St Menas Church in Selib (Northern Sudan), Études et Travaux 29, 203–224.

Cedro, A. (2015). Selib 1. Preliminary report for the 2012 and 2013 seasons, Polish Archaeology in the Mediterranean 24/1, 397–410.

Deptuła, A. (2015). Inscriptions from Saint Menas’ church in Selib, Nubian Voices II (=The Journal of Juristic Papyrology, Supplement XXVII), 119–135.

Hajduga, R., Solarska, K. (2015) Excavations at Selib 2 in 2012, Polish Archaeology in the Mediterranean 24/1, 389–396.

Żurawski, B. (2015). Banganarti and Selib in 2011/2012 and 2013, Polish Archaeology in the Mediterranean 24/1, 369–388.

Żurawski, B. (2014). Meroitic to Medieval Occupation Upriver from Dongola. Excavations at Banganarti and Selib in 2010. In D.A. Welsby and J.R. Anderson (Eds.), The Fourth Cataract and Beyond (=British Museum Publications on Egypt and Sudan 1), Leuven: Peeters Press, 887–900.

Żurawski, B., Cedro, A., Hajduga, R., Skowrońska, E., Solarska, K., Badowski, T. (2014). Banganarti and Selib: season 2011, Polish Archaeology in the Mediterranean 23/1, 323–342.

Hajduga, R. (2013). Archaeological Research Report from Selib 2 (2010 season), Polish Archaeology in the Mediterranean 22, 287–294.

Drzewiecki, M. (2013). The enclosure walls of Banganarti and Selib after the 2010 season. Polish Archaeology in the Mediterranean 22, 295–307.

Żurawski, B. (2013). The Earthenware Trays of Lobed Design and the Problem of Communion by Intinction in the Eleventh-Thirteenth Century Nubia, Études et Travaux 26.2, 773–793.

Żurawski, B., Stępnik, T., Drzewiecki, M., Badowski, T., Cedro, A., Molga, K., Solarska, K., Włodarski, T. (2013). Banganarti and Selib. Season 2010, Polish Archaeology in the Mediterranean 22, 273–294.

Deptuła, A. (2011). Inscription with liturgical hymn from the Lower Church in Banganarti. Polish Archaeology in the Mediterranean 20, 267–272.

Drzewiecki, M. (2011). Banganarti fortifications in the 2008 season. Polish Archaeology in the Mediterranean 20, 271–282.

Żurawski, B. (2011). Banganarti and Selib. Two field seasons in 2008, Polish Archaeology in the Mediterranean 20, 251–266.