Projekt: Marmora Bizantina. Identyfikacja pochodzenia marmurów oraz ich wykorzystanie w południowym Lewancie

Marmora Bizantina. Identyfikacja pochodzenia marmurów oraz ich wykorzystanie w przestrzeni sekularnej i sakralnej w południowym Lewancie okresu wczesnobizantyjskiego (IV-VII w. n.e.)

Słowa kluczowe: marmur, południowy Lewant, okres wczesnobizantyjski, handel, archeometria

Podstawowym celem projektu jest ustalenie znaczenia marmuru i odtworzenie handlu nim w południowym Lewancie okresu wczesnobizantyjskiego (IV-VII w. n.e.). W świecie starożytnym surowcem tym nazywano zarówno prawdziwy pod względem petrograficznym marmur, czyli przeobrażony wapień, jak i inne skały o ozdobnym wyglądzie (e.g. wapienie, porfiry i granity). Surowiec taki nie występował naturalnie na tym terenie ani w jego bezpośrednich okolicach i był importowany z odległych o setki kilometrów części Świata Śródziemnomorskiego. Biorąc pod uwagę ten fakt, zasadnym jest odpowiedzenie na pytanie dlaczego zadawano sobie tyle trudu. Kluczowym w tym zakresie jest zrozumienie, do czego marmur był wykorzystywany i w jakich budynkach. Czy były to detale architektoniczne i wyposażenie liturgiczne sprowadzane przede wszystkim na potrzeby licznie budowanych w tym czasie kościołów? Czy też powszechne było użycie tego materiału np. w termach i budynkach mieszkalnych?

W kontekście studiów nad wczesnobizantyjską gospodarką kluczowym zadaniem jest określenie pochodzenia marmuru sprowadzanego do południowego Lewantu. Najważniejsze ośrodki wydobywcze tego surowca znajdowały się na terenie dzisiejszej zachodniej Turcji, Grecji, Egiptu i Tunezji. Aby ustalić, które z takich kamieniołomów dostarczały surowiec, przeprowadzone zostaną analizy laboratoryjne próbek marmurowych obiektów odkrytych w południowym Lewancie. Co więcej, w ramach projektu podjęta zostanie próba ustalenia, czy poszczególne ośrodki wydobywcze specjalizowały się w produkcji konkretnych rodzajów dóbr takich jak np. kolumny, ołtarze i naczynia.

Nie bez znaczenia jest także określenie, jak wyglądał handel marmurem w południowym Lewancie. To znaczy czy surowiec taki był dostępny wyłącznie w regionie wybrzeża Morza Śródziemnego w pobliżu miast portowych, do których w pierwszej kolejności docierał? Czy też transportowano go w dużych ilościach w głąb lądu? Nasza wiedza o mechanizmach rządzących handlem zostanie poszerzona także po przez określenie, czy marmur był wykorzystywany głównie w miastach, czy też na wsiach i w odosobnionych klasztorach.

Choć surowiec ten stanowił jeden z najdroższych materiałów budowlanych w starożytności, to problem jego wykorzystania między IV a VII w. w południowym Lewancie jest cały czas w dużej mierze nierozpoznany. Wypełnienie tej luki badawczej ma istotne znaczenie dla zrozumienia znaczenia tego materiału i handlu nim u schyłku starożytności. Podobne badania dotychczas prowadzone były głównie w zakresie handlu naczyniami ceramicznymi i ich zawartością oraz obiegu monetarnego. Uwzględnienie w tym kontekście kolejnej kategorii dóbr w postaci obiektów marmurowych pochodzących z rozległego i ważnego regionu, jakim był południowy Lewant, będzie stanowić ważny element dyskusji nad ekonomią Świata Śródziemnomorskiego w okresie wczesnobizantyjskim.

Do realizacji projektu zastosowana zostanie zróżnicowana metodyka uwzględniająca tradycyjne analizy archeologiczne, historyczne i z zakresu historii sztuki, jak i nowoczesne metody archeometryczne oraz studia statystyczne i geograficzne. Jedną z podstaw źródłowych stanowią publikowane zabytki z marmuru odkryte na terenach dzisiejszej Libanu, Izraela oraz Jordanii. Zostaną one zinwentaryzowane i sklasyfikowane, uwzględniając ich funkcję i formę. Taka systematyzacja materiału umożliwi odpowiedzieć na najważniejsze pytania związane ze sposobem wykorzystania i handlem tym materiałem w południowym Lewancie. Wiedza na ten temat zostanie poszerzona także o informacje pochodzące z inskrypcji, czy tekstów hagiograficznych wzmiankujących, jakie marmury i w jakich okolicznościach były sprowadzone z terenów zamorskich. Podstawą do określenia skąd sprowadzany był marmur będą analizy laboratoryjne. Zastosowane zostaną m.in. pomiary izotopów węgla, tlenu i strontu, czy też charakteryzacja petrograficzna i chemiczna. Wykorzystane do tego zostaną próbki obiektów pochodzące z wykopalisk w Libanie, Izraelu oraz Jordanii. Przy analizach rozprzestrzenienia marmuru wykorzystane zostaną modele terenowej dostępności oraz obliczenia odległości między osadami konsumenckimi i portami odpowiedzialnymi za rozdystrybuowanie takiego towaru.

Polecane linki

• Strona projektu i baza danych: marmorabizantina.pcma.uw.edu.pl