Peluzjum – Tell Farama

Peluzjum

Tell Farama
Tell el-Farama

• Nazwa projektu:

  Polish-Egyptian Mission at Tell el-Farama (Pelusium)

• Typ stanowiska:

  antyczne miasto z okresu hellenistyczno-rzymskiego

  Lokalizacja:

  Egipt
  północny Synaj, około 20 km na wschód od Kanału Sueskiego

  Datowanie:

  – III wiek p.n.e. – głównie zabytki ceramiczne z warstwy poniżej teatru
  – I wiek p.n.e./I wiek n.e. – pozostałości zabudowy odnalezione poniżej fundamentów teatru
  – koniec II / początek III wieku n.e. – tzw. wielki teatr
  – IV–V wiek n.e. – dom mieszkalny z mozaiką
  – najpóźniejsze zabytki datowane na początek VII wieku.

Najciekawsze odkrycia:

– badania na terenie tzw. wielkiego teatru
– zabudowa mieszkalna z mozaiką datowaną na IV wiek n.e.

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

2003–2009

Typ badań:

badania wykopaliskowe, badania geofizyczne

Kierownicy badań:

Michał Gawlikowski
Krzysztof Jakubiak

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Egipska Służba Starożytności (SCA)

Informacje dodatkowe:

Współczesne badania Peluzjum związane są z szeroko zakrojoną międzynarodową kampanią mającą na celu przebadanie niektórych stanowisk na północnym Synaju. Wydarzenie miało związek z budową kanału Saalam (Pokoju), którym planowano nawodnić nieurodzajne obszary północnego Synaju wodą pochodzącą z Nilu. W efekcie kampanii na początku lat 90-tych poprzedniego stulecia kilka zespołów z różnych krajów rozpoczęło prace badawcze w obrębie aglomeracji Peluzjum. Wśród nich zespół polski, któremu powierzono badanie rzymskiego teatru w centralnej części Peluzjum.

Opis stanowiska i badań:

Stanowisko położone jest na pograniczu muhafazy Port Saidu i Synaju Północnego, około 20 km na wschód od Kanału Sueskiego i 3,5 km w linii prostej od Morza Śródziemnego. Aglomeracja Peluzjum rozciąga się równoleżnikowo na przestrzeni około 4 km. Właściwe Peluzjum to wrzecionowate w kształcie, lekkie wypiętrzenie noszące współczesną nazwę Tell el-Farama. Na wschód od Tell el-Farama w obrębie przedmieść Peluzjum znajduje się wzniesienie Tell el-Machzan, a jeszcze dalej na wschód stosunkowo płaski obszar o nazwie Tell el-Kanais.

Pierwsza wizyta polskich archeologów na stanowisku odbyła się w maju 1993 roku. W jej efekcie Wojciech Kołątaj zinwentaryzował widoczne pozostałości teatru. W kolejnych latach na terenie teatru eksplorację kontynuowała misja egipska kierowana przez Ahmeda al-Tabai, odkrywcę budowli. Do współpracy zaproszono Petera Grossmanna z Deutsches Archaologisches Institut w Kairze. W efekcie tych prac udało się hipotetycznie zrekonstruować układ ścian w obrębie scenae frons i odsłonić zachowane części cavea.

Od 2003 do 2008 na stanowisku pracowała misja polsko-egipska, początkowo pod kierownictwem Michała Gawlikowskiego, a następnie Krzysztofa Jakubiaka. Jej głównymi celami było przebadanie bezpośrednich okolic teatru oraz stworzenie projektu zabezpieczenia i rudymentarnej rekonstrukcji budowli. W wyniku badań archeologicznych odsłonięto fragmenty wcześniejszych budynków (w tym prawdopodobnie łaźni) zlokalizowanych pod parodoi teatru. Pod budynkami rozciągał się śmietnik z czasów ptolemejskich, co jasno dowodzi, że przed okresem rzymskim obszar ten znajdował się poza granicami miasta.

Po zakończeniu badań na terenie teatru prace kontynuowano parędziesiąt metrów dalej na północ od budowli, w pobliżu zamulonej peluzyjskiej odnogi nilowej. Pośród silnie zniszczonych ścian i podłóg natrafiono tu na unikatową mozaikę późnoantyczną z przedstawieniami ptactwa wodnego. Mozaika zapewne jest pozostałością po stojącej tu niegdyś willi miejskiej.

Niezwykle ważną dla badań nad całą aglomeracją Peluzjum stała się prospekcja geofizyczna przeprowadzona w 2008 przez Tomasza Herbicha i współpracowników na obszarze objętym koncesją. W jej wyniku zrekonstruowano siatkę ulic, w którą teatr się dobrze wpisywał, w centralnej części Peluzjum, wraz z wielkością poszczególnych kwartałów miasta. W 2009 roku przeprowadzono dodatkową prospekcję geofizyczną.

Galeria: