Marina el-Alamein – nieoczekiwane odkrycie na nekropoli

Fascynujące wykopaliska prowadziła w marcu 2004 roku misja archeologiczna, kierowana przez prof. W. A. Daszewskiego z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, w Egipcie, w Marina el-Alamein, 99 km na zachód od Aleksandrii. Teren badań obejmuje miasto z okresu grecko-rzymskiego, odkryte przez nas siedemnaście lat temu nad brzegiem Morza Śródziemnego.

Tegoroczne badania skoncentrowane być miały na centrum miasta i jednym z ogromnych podziemnych grobowców. Okazało się, że plany zostały nieoczekiwanie rozszerzone o inne odkrycie – duży lokulusowy grób rodzinny, przy którym znaleziona została rzeźba kobiety, przypominającej grecką korę z VI w. p.n.e., ale datowana na I w. n.e.  Rzeźba, wykonana w jednym bloku kremowego wapienia, najprawdopodobniej przedstawia fundatorkę najstarszej części grobowca. Jest to pierwsze przedstawienie kobiety nie bogini, jak dotychczas znane z Marina. Znalezione w pobliżu lampki i proste ołtarze pokazują, jak usiłowano podtrzymywać pamięć zmarłych pochowanych w tym grobowcu.

To nieplanowane odkrycie nie przeszkodziło w realizacji założonych w tym sezonie prac na terenie wielkiego grobowca znajdującego się w innej części nekropoli, na wschód od odkrytych przez nas w ubiegłych latach i później odrestaurowanych grobów filarowych. Grobowiec ten prawdopodobnie składał się z naziemnego mauzoleum i łączącego się z nim podziemnego hypogeum – komory grobowej i centralnego dziedzińca. Badania prowadzone były w sposób nieoczekiwany, bowiem należało najpierw usunąć sterty współczesnego gruzu pozostawione przez robotników przygotowujących plac budowy pod nadmorskie osiedle turystyczne. Na szczęście zniszczenia nie były zbyt duże. Ukryte pod piaskiem znajdowało się mauzoleum, które odsłoniliśmy w całości – wielki budynek o powierzchni ponad 180 m2, z portykiem wejściowym i schodami od strony północnej, prowadzącymi do sali bankietowej z łożami biesiadnymi. Środkową połać podłogi w tej sali dekorowały emblematy mozaikowe wpuszczone w podłogę wyłożoną płytami wapiennymi. Po obu stronach tej sali mieściły się pozostałe pomieszczenia, w tym kuchnia i toaleta, a także miejsca, w których zapewne przechowywano przez kilka lat mumie zmarłych, wystawiane podczas bankietów ku ich czci. Z mauzoleum schody prowadziły do podziemnej części grobowca. Zwalone fragmenty kolumn i fasady znalezione przed wejściem do mauzoleum pozwolą na odtworzenie bryły budynku.

Główne badania były prowadzone w centrum miasta, w południowej części wielkiego placu, przy którym rozciągały się kolumnowe portyki. Najciekawszy był podwójny portyk południowy, gdzie wzdłuż tylnej ścianie biegły ławy kamienne, a najważniejsze osobistości miasta zasiadały w środkowej absydzie. Brukowany płytami wapiennymi plac i portyki dookoła niego żywo przypominały założenia znane z miast greckich i rzymskich, świadcząc o tym, że miasto rzeczywiście powstało pod koniec okresu hellenistycznego w Egipcie i rozwijało się w dwóch pierwszych wiekach istnienia Imperium Rzymskiego. Inskrypcja wymieniająca cesarza rzymskiego, Trajana lub Hadriana, wyraźnie wskazuje, że w tym okresie miasto było w pełni rozkwitu.

W otoczeniu placu wznosiły się inne budowle, wśród których są sklepy, gdzie w tym sezonie wykopaliskowym odkryto sporo monet z okresu rzymskiego. Na północ od placu z portykami rysują się fragmenty łaźni publicznej, gdzie będą prowadzone w przyszłości wykopaliska.

W. A. Daszewski, I. Zych