Dr hab. prof. UW El-Sheikh Mahmoud El-Tayeb był archeologiem specjalizującym się w archeologii Sudanu, ze szczególnym uwzględnieniem okresów meroickiego (300 p.n.e.–350 n.e.) po makurycki (600–1400 n.e.).
Urodził się w Gedaref w Sudanie, a do Polski przyjechał w 1975 roku na stypendium Międzynarodowego Związku Studentów, by rozpocząć studia magisterskie na Uniwersytecie Warszawskim. Wcześniej jednak ukończył roczny kurs w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Łódzkiego.
Studia w Instytucie Archeologii UW zakończył w 1982 roku, obroniwszy pracę magisterską pt. „History of Excavations in the Sudanese Nubia, from A to X-Group Period” pod kierunkiem prof. J. Lipińskiej. Następnie wrócił do Sudanu gdzie w latach 1983–1990 pracował jako inspektor w Sudańskiej Służbie Starożytności, w Sekcji Badań Terenowych. W tym czasie brał udział w wielu sudańskich i międzynarodowych projektach archeologicznych, m.in. w el-Hobagi, gdzie współpracował z Patricem Lenoblem, którego uważał za najważniejszego spośród swych nauczycieli, dedykując mu swe późniejsze publikacje.
W latach 1990–1995 odbył studia doktoranckie w Instytucie Archeologii UW, uzyskując stopień doktora na podstawie pracy pt. „Genesis of the Makurian Culture, in the Light of Archaeological Sources”, przygotowanej pod kierunkiem prof. W. Godlewskiego. W 2013 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie monografii pt.: „Burial Traditions in Nubian Early Makuria”. Wiosną 2024 roku został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego.
W latach 1996–2009 pracował jako asystent i adiunkt w Instytucie Archeologii UW, prowadząc zajęcia zarówno z archeologii Sudanu, jak i z języka arabskiego dla archeologów. Wykładał też historię Egiptu i Nubii na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego (1997–1998). Cieszył się wielką popularnością wśród studentów obu uczelni. Jednocześnie, w latach 1997–1999 pełnił funkcję starszego kustosza w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, uczestnicząc również w prowadzonych przez muzeum badaniach w regionie Bayuda w Sudanie.
Od 2009 roku pracował w Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 2018 roku objął stanowisko kierownika nowo powołanej Stacji Badawczej w Chartumie.
Prof. El-Tayeb uczestniczył w licznych ekspedycjach archeologicznych na terenie Sudanu oraz Libanu. W libańskiej prowincji Iqlim el-Kharroub prowadził projekt badań powierzchniowych (1999–2013). Od ponad 20 lat kierował też własnymi projektami badawczymi w Sudanie. W ramach projektu naukowego „Early Makuria Research Project” (2004–2023) badał rozległe cmentarzyska tumulusowe na stanowiskach El-Zuma, El-Detti i Tanqasi położonych w rejonie Gebel Barkal wciągniętym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Prof. El-Tayeb był członkiem kilku międzynarodowych organizacji naukowych (International Society for Nubian Studies, the Sudan Archaeological Research Society, the Society for Africanist Archaeologists, the Sudanese Archaeological Society). Opublikował kilkadziesiąt artykułów i rozdziałów w publikacjach naukowych, a także monografie poświęcone rezultatom swoich projektów badawczych. Tłumaczył też teksty naukowe i popularnonaukowe na język arabski.
Popularyzacja i współpraca z lokalnymi społecznościami były jego ogromnym zamiłowaniem. Od wielu lat dzielił się wiedzą na temat prowadzonych przez siebie badań archeologicznych z mieszkańcami z okolicy badanych stanowisk, uczniami lokalnych przedszkoli, szkół i uniwersytetów, czy drużyn piłkarskich. Spotykał się też z uczniami polskich szkół i ze studentami. Wspierał też młodych archeologów w Sudanie i w Polsce pomagając im w rozwoju i znalezieniu swojej drogi naukowej. Swoją postawą, zawodową pasją i darem opowiadania przekazywał o wiele więcej niż tylko wiedzę na temat archeologii – potrafił zjednywać ludzi i zbliżać ich do siebie niezależnie od narodowości i pochodzenia.
Wybuch walk w Sudanie wiosną 2023 roku, który zmusił go do ewakuacji z Chartumu wraz z żoną i córką, a także trwające od tamtej pory krwawe walki i zniszczenia, złamały mu serce.
Zmarł 12 czerwca 2024 roku. Został pochowany na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie przy ul. Tatarskiej 8.
Jego wpływ na rozwój badań nad archeologią Sudanu w Polsce i na świecie jest nie do przecenienia. Pozostawił żonę, córkę i syna, a także liczne grono przyjaciół zarówno w Polsce, jak i na całym świecie, którzy będą go pamiętać jako wybitnego naukowca i niezwykłego człowieka.
- Biografia naukowa i lista publikacji dr. hab. prof. UW Mahmouda El-Tayeba
- Projekty terenowe dr. hab. prof. UW Mahmouda El-Tayeba
- Warszawa Wielonarodowa: Wywiad z 2013 r. na kanale YouTube Domu Spotkań z Historią (link)
- Relacja biograficzna w Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią (link)
Wspomnienia o Mahmoudzie El-Tayebie