Zapraszamy do obejrzenia filmów pokazujących działalność tradycyjnych sudańskich warsztatów garncarskich. To ginące już prawie rzemiosło zadokumentowały badaczki pracujące w ramach ekspedycji archeologicznej Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
„The Pots Project” został zainicjowany w 2016 roku przez Ewę Czyżewską-Zalewską (CAŚ UW) i Zofię Kowarską. Obie są archeolożkami interesującymi się szczególnie ceramiką. Są zaangażowane w Early Makuria Research Project (EMRP) kierowany przez prof. Mahmouda El-Tayeba (CAŚ UW). EMRP bada początki Królestwa Makurii poprzez wykopaliska na cmentarzyskach tumulusowych pomiędzy 3 i 4 kataraktą na Nilu w miejscowościach El-Zuma, El-Detti i Tanqasi.
Niektóre pytania badawcze projektu archeologicznego dotyczyły pochodzenia ceramiki odkrytej w tych pochówkach. – Jednym ze sposobów na określenie czy mamy do czynienia z lokalną produkcją garncarską jest porównanie masy ceramicznej naczyń z badań archeologicznych ze współcześnie pozyskiwaną gliną lokalną – objaśnia Czyżewska-Zalewska, która jest głównym ceramologiem EMRP. Wyjaśnienie tych kwestii, a także chęć udokumentowania i zachowania wiedzy o lokalnej tradycji garncarskiej stoją u podstaw „The Pots Project”.
Podczas archeologicznych badań terenowych w 2016 i 2018 roku Czyżewska-Zalewska i Kowarska odwiedziły warsztaty garncarskie działające wówczas w pobliżu stanowisk archeologicznych badanych przez polską ekspedycję. W celu uzyskania informacji na temat technik wyrobu ceramiki przeprowadziły wywiady z garncarzami, obserwując przy tym proces formowania i wypalania naczyń. Pobrały również próbki gliny do analiz laboratoryjnych.
Zespół „The Pots Project” zadokumentował w ten sposób pracę trojga garncarzy działających w promieniu ok. 15 km. Mimo niewielkiej odległości pomiędzy warsztatami, każdy z nich posługiwał się nieco inną techniką i zestawem narzędzi wywodzącymi się z odmiennej tradycji garncarskiej. Wyniki tych wywiadów zostały opublikowane w artykule w International Journal of Historical Archaeology. Teraz materiał video z tych wizyt został udostępniony w formie filmów opatrzonych komentarzem zespołu „The Pots Project” na kanale CAŚ UW na YouTube.
Miejsce: DAHASYRA
Garncarka: El-Zahara Adam Hamad El-Niama
„Garncarka nazywa się El-Zahara Adam Hamad El-Niama. Ma około 80 lat i pochodzi z Północnego Kordofanu, z wioski Jabrat El-Sheikh. Jak twierdzi El-Zahara, w jej rodzinnym regionie Jabrat El-Sheikh nie ma lokalnej tradycji garncarskiej, ponieważ brakuje tam odpowiednich źródeł gliny. Umiejętności garncarskich nauczyła się jednak od kobiet, które pochodziły z Jabrat El-Sheikh i które spotkała przy zbiorze daktyli w El-Dahasyra. Tłumaczy, że kobiety, które ją uczyły same nauczyły się garncarstwa w Omdurmanie, w Fitehab, w południowo-zachodniej części miasta, gdzie tradycja garncarska ma być zakorzeniona od wielu pokoleń.”
- E. Czyżewska-Zalewska, Z. Kowarska (2016), The Pots Project: Handmade pottery workshop in El-Dahasyra (Sudan) [link do filmu].
Miejsce: KURAJMA BARKAL
Garncarz: Mohammad Idris
„Mohammad mieszka w Tanqasi, ale jego rodzina wyemigrowała do Sudanu z Czadu. Należy do grupy etnicznej Gorane. Od 17 lat zajmuje się garncarstwem. Rzemiosła uczył się przez sześć miesięcy od człowieka z Sennar. Mohammad jako pierwszy w swojej rodzinie zajął się tym zawodem, nie było to tradycją rodzinną. Pracuje sam i w dalszym ciągu jest jedyną osobą w rodzinie zajmującą się garncarstwem. Wykonuje naczynia na zamówienie, albo w swoim warsztacie, albo u klienta. Garncarstwem zajął się dla zarobku, ale jest to jego zajęcie dodatkowe. Jego głównym zajęciem jest handel metalem z Omdurmanu.”
- E. Czyżewska-Zalewska, Z. Kowarska (2018), The Pots Project: Handmade pottery workshop in Karima (Sudan) [link do filmu].
Miejsce: TARG W TANQASI (AR RU RAJS)
Garncarz: Abbas Atalfadil Fatha Rahman
„Garncarz urodził się w 1938 roku, a garncarstwem zajmuje się od 1950 roku. Mówi, że lubi swoją pracę. Garncarstwo jest tradycją rodzinną – nauczył się go od swojego ojca, podobnie jak jego ojciec przed nim. Z jego wiedzy wynika, że wszyscy oni pochodzili z Tanqasi, więc jego warsztat reprezentuje tradycję lokalną. W jego rodzinie tylko mężczyźni trudnili się garncarstwem. Ma siedem córek i trzech synów, ale żaden z chłopców nie chciał nauczyć się tego rzemiosła i kontynuować tradycji rodzinnej.”
- E. Czyżewska-Zalewska, Z. Kowarska (2018), The Pots Project: Handmade pottery workshop in Tanqasi (Sudan) [link do filmu].
Wstępne wyniki projektu zostały opublikowane w: Czyżewska-Zalewska, E., Kowarska, Z. Modern and Ancient Pottery Traditions in the el-Zuma and Karima Region in Sudan: An Introduction to Comparative Studies (Pots Project). Int J Histor Archaeol 24, 571–588 (2020). https://doi.org/10.1007/s10761-019-00524-9 Filmy powstały w ramach działań Sekcji Ceramologicznej CAŚ UW utworzonej ze środków przyznanych przez MNiSW na restrukturyzację.