Bijan
Bidżan
Wyspa Bijan
L’île de Bidjan
Nazwy starożytne:
Sapiratum(?) – źródło: roczniki Tiglat-Pilesara I
Izan(?) – źródło: Izydor z Charaksu
-
Nazwa projektu:
Badane w ramach międzynarodowego projektu ratunkowego „Haditha (Qadisiya) Dam Salvage Project”
-
Typ stanowiska:
Osada i forteca
Lokalizacja:
Irak
Zachodni Irak,
Eufrat środkowy, wyspa na Eufracie
Kraina historyczna: Kraj SuhuDatowanie:
– Okres średnioasyryjski(?) (XI wiek p.n.e.; tylko na podstawie źródeł pisanych)
– Okres nowoasyryjski (VIII–VII wiek p.n.e.)
– Okres partyjski (I wiek p.n.e.–II wiek n.e.)
– Okres rzymski (1 połowa III wieku n.e.)
– Okres wczesnoislamski (abbasydzki) (VIII–X wiek n.e.)
Najciekawsze odkrycia:
– Forteca asyryjska (dwie fazy), jako ogniwo granicznego łańcucha obronnego wzdłuż Eufratu
– Misa ceramiczna z magicznym napisem aramejskim (VII–VIII wiek n.e.) z okresu wczesnoislamskiego
– Partyjska kadzielnica z brązu z uchwytem w kształcie figurki konia (wydobyta z warstwy rzymskiej)
– Monety, lampki i latarnia z okresu rzymskiego
– Ceramikaz okresu abbasydzkiego, VIII–X wiek n.e.
– Szkła z okresu abbasydzkiego VIII wiek n.e.
Historia badań:
Badane przez misję CAŚ UW w latach:
1979–1983
Typ badań:
Wykopaliska, badania ratunkowe
Kierownicy badań:
Michał Gawlikowski
Maria Krogulska
Instytucje współpracujące:
– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Iracki Departament Starożytności
Informacje dodatkowe:
Prace wykopaliskowe na stanowisku były bardzo intensywne: w trakcie pięciu lat odbyło się osiem kampanii badawczych.
Opis stanowiska i badań:
Bijan to częściowo ufortyfikowana wyspa rzeczna, wydłużona na osi północ–południe, o wymiarach 330 m x 75 m, położona w środkowym odcinku doliny Eufratu, pomiędzy miejscowościami Ana i Haditha (około 25 km w dół rzeki od pierwszej z nich). Współcześnie na wyspie znajdował się gaj palm daktylowych i noria (koła do podnoszenia wody w celach irygacyjnych) zainstalowane na zachodnim brzegu wyspy. Około 15% powierzchni wyspy zostało przebadanych archeologicznie. Obecnie zalana przez wody powstałego po wybudowaniu tamy sztucznego zbiornika (Jezioro Qadisiyah).
W okresie średnioasyryjskim, prawdopodobnie w XI wieku p.n.e., została zbudowana pierwsza forteca na planie trapezoidalnym o wymiarach, 120 m długości, 28–37 m szerokości. Jej czoło tworzyła platforma kamienna o wymiarach 28 x 31 m, mury obwodowe wyspy-fortecy miały około 5 m szerokości i były zachowane do wysokości 5 m. Przestrzeń między kamiennymi murami była wypełniona gruzem skalnym żwirem i piaskiem, zaś całość stanowiła podstawę, na której wznosiła się zabudowa twierdzy z cegły suszonej. Wejście do tej twierdzy znajdowało w szerokości muru południowego przy narożniku południowo-wschodnim. Na Eufracie w kraju Suhu były trzy wyspy-twierdze: Ana, Telbis i Bidżan (Sapirutu w źródłach asyryjskich). Tworzyły one wraz z ufortyfikowanymi stanowiskami po obu stronach rzeki łańcuch fortyfikacji strzegący przejścia przez Eufrat na tym odcinku przed plemionami aramejskimi.
W okresie nowoasyryjskim (prawdopodobnie w VIII wieku p.n.e.) forteca została rozbudowana w kierunku południowym i zachodnim osiągając wymiary 185 m długości i 72 m szerokości (koniec południowy). W nowej twierdzy wejście zostało przeniesione na południowy koniec muru wschodniego, a dostęp do niego umożliwiała przylegająca do muru rampa o wymiarach około 25 m długości, 2–3 m szerokości zachowana do 3 m wysokości.
Po około 600 latach opuszczenia wyspa została zasiedlona w okresie partyjskim (I wiek p.n.e–II wiek n.e). Z tego okresu pochodzą pozostałości zabudowy mieszkalnej w postaci kamiennych podstaw murów, pięć grobów (cztery naczyniowe i jeden z podziemną konstrukcja kamienną, naśladującą komorowe groby skalne. Z tego okresu pochodzą też liczne fragmenty naczyń ceramicznych, zarówno zasobowych, jak i codziennego użytku. Wśród tych ostatnich są naczynia z dekoracją plastyczną oraz naczynia glazurowane. Odkryto również trzy piece garncarskie.
Prawdopodobnie w początkach pierwszej połowy III wieku n.e. na ruinach osady partyjskiej wzniesiono zabudowę garnizonu rzymskiego. W wielu miejscach powielała ona plan zabudowy partyjskiej tak, że kamienne podstawy murów budowli rzymskich tylko z niewielkimi przesunięciami przykrywały mury partyjskie. Innowacją okresu rzymskiego było zbudowanie wejścia w środkowej części muru południowego twierdzy. Prowadziły do niego kamienne schody spoczywające na grzbiecie przylegającej do mury piaszczystej łachy. Wśród znalezisk należy wymienić liczne fragmenty naczyń kuchennych charakterystycznych dla obozów rzymskich na Bliskim Wschodzie, tzw. ceramiki „brittle ware”, ponadto lampki oliwne i monety rzymskie.
Oleksiak, J. (2021), The Last Gate to the East: The Roman Army Outpost at Biğān on the Euphrates Revisited, Polish Archaeology in the Mediterranean, 30, 321–326 DOI: 10.31338/uw.2083-537X.pam30.2.30
Mierzejewska, M. (2016), Some remarks on the stone vessels from the Islamic layers on Bijan Island, Polish Archaeology in the Mediterranean, 25, 799–808. DOI: 10.5604/01.3001.0010.3016
Mierzejewska, M. (2014), Abbasid basins from Bijan Island. Polish Archaeology in the Mediterranean, 23 (1), 643–662.
Krogulska, M. & Zych, I. (2013). Roman clay lantern from Bijan Island (Iraq). Polish Archaeology in the Mediterranean, 22, 651–662.
Rzeplińska, M. (2010). Terracotta from Bijan Island. Parthica, 12, 47–67.
Krogulska, M.& Reiche, A. (2006). “The Parthians on Bijan Island”, in: Ch. Kepinski, O. Lecomte, A. Tenu (eds.), Studia Euphratica. Le moyen Euphrat iraquien révélé par les fouilles préventives de Haditha (Travaux de la Maison René-Ginouvès 3), Paris: De Bocard, 339–365.
Stępniowski, F. (2005). The Gate of Hell. Some peculiar stone objects from Bijan Island. Aux pays d’Allat. Melanges offerts a M. Gawlikowski. Warszawa, 263–276.
Reiche, A. (1996). Early Islamic glass from Bijan Island (Iraq). In: K. Bartl & S. R. Hauser (eds.), Continuity and Change in Northern Mesopotamia from the Hellenistic to the Early Islamic Period (pp. 195–217). Berlin: Reimer.
Krogulska, M. & Stępniowski, F. (1995). Bijan polskie wykopaliska w Iraku w latach 1979–83. In M. L. Bernhard (ed.), Od Nilu do Eufratu. Polska archeologia śródziemnomorska 1981–1994 (pp. 127–134). Warszawa: Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW.
Krogulska, M. (1992). Bijan Island. Polish excavations on the Middle Euphrates (Iraq). Études et Travaux, 16, 353–362.
Reiche, A. (1992). Excavations on Bijan Island. The Graves. Études et Travaux, 16, 417–420.
Stępniowski, F. (1992). Bijan in the Neo-Assyrian Period. Results of the Excavations in 1981 (Autumn) – 1983. Études et Travaux, 16, 425–434.
Krogulska, M. (1990). Bijan. Polish Archaeology in the Mediterranean, 1, 10–13.
Krogulska, M. (1987). Bijan – Lamps from the „Roman” layer. Mesopotamia, 22, 91–100.
Krogulska, M. (1987). Baiğan. Archiv für Orientforschung, 34, 155–156, figs 64–65.
Reiche, A. (1987). Wykopaliska na wyspie Bidżan w Iraku. Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, 31, 201–218.
Kozłowski, S.K., Krogulska, M., Reiche, A., Szymczak, K. (1986). Irak, w: Kiss, Z. (red.) 50 lat polskich wykopalisk w Egipcie i na Bliskim Wschodzie, Warszawa: PCMA, 135–142.
Gawlikowski, M. (1985). Bijan in the Euphrates. Sumer, 42, 15–21.
Gawlikowski, M. (1983). L’île de Bidjan sur la Moyen-Euphrate, une forteresse assyrienne et romaine. Archeologia, 178, 26–33.
Krogulska, M. et alii (1983). Wyspa Bidżan, Informator Archeologiczny: badania, 17, 249–250.
Gawlikowski, M. (1983/84). Beğan Island. Archiv für Orientforschung, 29–30, 207.
Krogulska, M. et alii (1982), Bidżan, Informator Archeologiczny: badania, 16, 313–315.