Deir el-Bahari, Świątynia Hatszepsut

Deir el-Bahari, Świątynia Hatszepsut

• Nazwa projektu:

  Polsko-Egipska Ekspedycja Archeologiczno-Konserwatorska w Świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari
  Polish-Egyptian Archaeological and Conservation Expedition at the Temple of Hatshepsut at Deir el-Bahari

  Logo projektu:

  

  Strona projektu:

  www.debprojects.uw.edu.pl
  www.templeofhatshepsut.uw.edu.pl

  Facebook:

  Polish-Egyptian Mission in the Temple of Hatshepsut at Deir el-Bahari

• Typ stanowiska:

  Świątynia egipska

  Lokalizacja:

  Górny Egipt
  Teby

  Datowanie:

  – Hatszepsut (1479–1458 p.n.e.)
  – Totmes III (1479–1425 p.n.e.)
  – III Okres Przejściowy (1070–664 p.n.e.)
  – Okres Ptolemejski, od Ptolemeusza VIII Euergetesa – budowa Sanktuarium Ptolemejskiego (170–116 p.n.e.)
  – Okres Koptyjski (koniec V–VIII wiek)

  Podprojekty:

  Polsko-Francuska Misja Epigraficzna: Projekt Hathor

  

Najciekawsze odkrycia:

– platforma nad Trzecim Tarasem, zabezpieczająca budowlę przed spadającymi odłamkami masywu skalnego
– posąg Amenhotepa I
– groby członków rodzin królewskich XXII–XXV dynastii (III Okres Przejściowy) na Górnym Tarasie świątyni.
– świątynia Totmesa III

Historia badań:

Badane przez ekspedycję CAŚ UW w latach:

1961–

Typ badań:

wykopaliska, prace konserwatorskiej, prace rekonstrukcyjne, studia epigraficzne

Kierownicy badań:

Kazimierz Michałowski (1961–1981)
Zygmunt Wysocki, kierownik prac rekonstrukcyjnych (1967–1988)
Andrzej Macur (1988–1989)
Janusz Karkowski (1989–1997) (Misja Epigraficzna)
Franciszek Pawlicki (1993–1999) (Misja Konserwatorska)
Zbigniew E. Szafrański (1999–2019)
Patryk Chudzik (od 2020)

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Egipska Służba Starożytności (SCA)
– Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN w Warszawie
– Muzeum Narodowe w Warszawie
– Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
– Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków

Informacje dodatkowe:

Świątynia znajduje się na terenie starożytnych Teb, wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Pracująca wcześniej na stanowisku brytyjska misja Egypt Exploration Fund oraz amerykańska misja Metropolitan Museum of Art z Nowego Jorku, zrekonstruowały portyki Pierwszego i Drugiego Tarasu, pozostawiając w licznych lapidariach ponad 10.000 bloków i ich fragmentów, które powinny wrócić na pierwotne miejsca w budowli. Egiptolodzy oraz architekci dokumentowali, studiowali i przydzielali bloki do poszczególnych części świątyni. Prace tego rodzaju trwają do dzisiaj.

Poprzednio używana nazwa to Polsko-Egipska Misja Archeologiczno-Konserwatorska w Świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari.

Granty i sponsorzy: Commercial Union, Orlen, granty Narodowego Centrum Nauki, grant Dialog MNiSW, grant MSZ, Petrie Museum Friendship Association w Londynie, Antiquities Endowment Found (ARCE) grant, Egyptian-Polish Businessmen Association.

Opis stanowiska i badań:

Świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari, zwana „Świątynią Milionów Lat”, pełniła funkcję świątyni grobowej królowej Hatszepsut, króla XVIII dynastii. Budowla powstała w XV w p.n.e. według projektu architekta Senenmuta. Składa się z trzech wzniesionych kaskadowo tarasów, z których każdy zakończony był portykiem. Przejście na wyższe tarasy odbywało się za pomocą wzniesionych na osi świątyni ramp. Znaczna jej część wykuta została w skale. Świątynię otoczona była przez rozległy dziedziniec, którego granice wyznaczał kamienny mur. Do wejścia w obręb muru wiodła, prowadząca ze wschodu na zachód, aleja procesyjna. Po obu stronach drogi ustawiono sfinksy, których głowy przedstawiały Hatszepsut. Ściany świątyni ozdobione zostały scenami z życia królowej. Na środkowym tarasie od strony południowej wzniesiono kaplicę bogini Hathor, zaś od północnej tzw. Dolną Kaplicę Anubisa. Na górnym tarasie, oprócz Głównego Sanktuarium Amona-Ra, wybudowano m.in. Kompleks Kultu Królewskiego, Kompleks Kultu Solarnego oraz tzw. Górną Kaplicę Anubisa. Przy filarach portyków Górnego Tarasu ustawione były rzeźby przedstawiające Hatszepsut pod postacią Ozyrysa.

Polskie badania w świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari rozpoczął w 1961 roku prof. Kazimierz Michałowski. Już w 1962 roku, w trakcie prac wykopaliskowych odkryto świątynię Thotmesa III. Początkowo głównym celem prac Misji była rekonstrukcja Trzeciego Tarasu świątyni Hatszepsut. Od 1967 r. trwają szeroko zakrojone prace rekonstrukcyjne na terenie całej świątyni. Odtworzono także posągi, między innymi Hatszepsut w formie Ozyrysa, czyli tzw. Ozyriaki, w tym 9 monumentalnych rzeźb Ozyriaków z fasady Górnego Portyku, a także pierwszego z piaskowcowych sfinksów Hatszepsut ustawionego na Dolnym Dziedzińcu – zaznaczono w ten sposób istniejącą tutaj niegdyś aleję sfinksów.

Rezultatem studiów egiptologicznych, architektonicznych i konserwatorskich jest zakończenie rekonstrukcji Górnego Dziedzińca Festiwalowego, tzw. Portyku Koronacyjnego oraz platformy Górnej Rampy – zespół ten udostępniony został do zwiedzania w 2000 roku. Po ukończeniu rekonstrukcji i konserwacji otwarto dla publiczności również Kompleks Kultu Solarnego (2015) oraz Główne Sanktuarium Amona-Ra (2017).

Badania wykopaliskowe prowadzono w wielu miejscach na terenie całej świątyni. Pozwoliły one zrekonstruować wygląd Górnej Rampy. W rezultacie tych prac na Górnym Tarasie odkryte zostały groby członków królewskich rodzin z czasów od XXII do początku XXVI dynastii (nekropola III Okresu Przejściowego). W ich przemieszanych zasypach odkryto ponad 1000 fragmentów trumien i kartonaży, pozostałości wyposażenia grobowego, hieratycznych i koptyjskich papirusów, bandaży mumiowych oraz szczątki pochowanych w tym miejscu osób. Rezultatem wykopalisk na Dolnym Dziedzińcu są, m.in., odkrycie miejsc niszczeń granitowych posągów Hatszepsut, warsztatów z czasów budowy świątyni czy bramy rampy wiodącej do kaplicy Hathor.

Członkowie Misji realizują obecnie szereg projektów związanych z rekonstrukcją i konserwacją poszczególnych części świątyni, a także studia epigraficzne oraz studia nad zabytkami odkrytymi w trakcie wykopalisk.

Galeria: