Tell el-Farcha

Tell el-Farcha

Tell el-Farkha
Ghazala

• Nazwa projektu:

  Polska Ekspedycja Archeologiczna do wschodniej Delty Nilu
  Polish Archaeological Expedition to the Eastern Nile Delta

  Strona projektu:

  www.farkha.org

  Facebook:

  Polska Ekspedycja Archeologiczna do Wschodniej Delty Nilu – Tell el-Farcha

• Typ stanowiska:

  Stanowisko wielokulturowe: osady, miasto, cmentarzyska

  Lokalizacja:

  Egipt
  Wschodnia Delta
  Prowincja Daqahliya

  Datowanie:

  – Kultura dolnoegipska; okres współczesny Nagada IIB–C (ok. 3700–3500 p.n.e.)
  – Okres Nagada IID1–poł. IIIB, ok. 3500–3200 p.n.e.)
  – Okres protodynastyczny (Nagada IIIB–IIIC1, 3200–3000 p.n.e.)
  – Okres wczesnodynastyczny (Nagada IIIC2–IIID; poł. I–II Dynastia, 3000–2700 p.n.e.)
  – Stare Państwo (III–IV Dynastia, 2700–2600 p.n.e.)

Najciekawsze odkrycia:

– podzielona na funkcjonalne strefy osada kultury dolnoegipskiej (część mieszkalna, rezydencjonalna i gospodarcza)
– najstarsze w Egipcie centrum browarnicze (ok. 3700–3500 p.n.e.)
– tzw. rezydencja nagadyjska – największa znana dotychczas w Egipcie predynastyczna budowla mieszkalna (ok. 3500–3350 p.n.e., Kom Zachodni)
– protodynastyczna osada na Komie Centralnym
– najstarsza egipska mastaba (ok. 3300–3200; Kom Wschodni)
– dwie złote figury przedstawiające mężczyzn (57 i 30 cm wys.; datowane przed 3200 p.n.e.)
– proto– i wczesnodynastyczne centrum administracyjno–kultowe (ok. 3200–3000 p.n.e., Kom Zachodni) i odkryte w nim depozyty wotywne: kilkadziesiąt figurek, przede wszystkim z kłów hipopotamów
– wielopomieszczeniowe magazyny z Komu Centralnego współczesne predynastycznej budowli mieszkalnej (1 faza) i centrum administracyjno–kultowemu (2 faza)
– wczesnodynastyczna wieża–silos
– 140 grobów datowanych od okresu Nagada IIIB do III Dynastii

Historia badań:

Badane w latach:

1998–

Typ badań:

badania wykopaliskowe

Kierownicy badań:

Marek Chłodnicki, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
Krzysztof Ciałowicz, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Instytucje współpracujące:

– Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
– Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– Fundacja Patrimonium
– Muzeum Śląskie w Katowicach
– Akademia Górniczo-Hutnicza
– Instytut Archeologii i Etnologii PAN
– Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie

Informacje dodatkowe:

Badania wykopaliskowe prowadzone od 1998 r. przez Muzeum Archeologiczne w Poznaniu i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod auspicjami Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Grant NCN, Opus 7: prof. dr hab. Krzysztof M. Ciałowicz, „Zmiany społeczno–polityczne we Wschodniej Delcie Nilu na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. (Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii)”.

Opis stanowiska i badań:

Tell el-Farcha to stanowisko wielokulturowe, na którym odkryto zarówno osadnictwo predynastyczne, jak i proto– i wczesnodynastyczne miasto, a także cmentarzyska protodynastyczne, wczesnodynastyczne i z okresu Starego Państwa.

Wydzielono siedem głównych faz zasiedlenia. Faza pierwsza to kultura dolnoegipska funkcjonująca współcześnie z okresem Nagada IIB–C (ok. 3700–3500 p.n.e). Kolejny okres to faza przejściowa między kulturą dolnoegipską a nagadyjską (Nagada IID1; ok. 3500–3450 p.n.e.). Początek dominacji południowoegipskiej datuje się na okres Nagada IID2–pocz. IIIA1 (ok. 3450–3350 p.n.e.). W okresie Nagada IIIA1–poł. IIIB (3350–3200 p.n.e.), osada została przejęta przez nowych osadników z południa kraju. Nastąpił wówczas rozwój handlu z Lewantem. Kolejne fazy osadnictwa na stanowisku przypadają na okres protodynastyczny (od panowania Iry-Hora do połowy I dynastii; Nagada IIIB – IIIC1; 3200–3000 p.n.e.) i okres wczesnodynastyczny (Nagada IIIC2–IIID; poł. I–II Dynastia; 3000–2700 p.n.e.), w którym to ośrodek traci znaczenie polityczne, jednak nadal pozostaje silny pod względem ekonomicznym. W okresie Starego Państwa (III–IV Dynastia; 2700–2600 p.n.e.) widoczny jest stopniowy upadek znaczenia osady.

Badania prowadzone w Tell el-Farcha zmieniają zupełnie opinie na temat powstania państwa egipskiego i roli Delty w okresie formatywnym. Wykazano ścisłe związki z Lewantem i Górnym Egiptem w okresie istnienia kultury dolnoegipskiej. Nazwa tej kultury została wprowadzona do literatury właśnie na podstawie badań w Tell el-Farcha. Wykazano pojawienie się na stanowisku co najmniej trzech odrębnych grup osadników z Górnego Egiptu, związanych prawdopodobnie z różnymi ośrodkami politycznymi. Określono rangę Tell el-Farcha jako centrum administracyjno–kultowego dla co najmniej Wschodniej Delty. Na podstawie tych badań wykazano też, że mastaba jako typ grobu została wprowadzona w Delcie.

Galeria: